دانشنامه تاریخی
تاریخ زامبیا هزاره‌ها را در بر می‌گیرد و شامل میراث غنی قبایل محلی، حکومت استعماری و مبارزه برای استقلال است. زامبیا که در بخش جنوبی آفریقا واقع شده، به خاطر فرهنگ منحصر به فرد، تنوع قومیت‌ها و منابع طبیعی‌اش شناخته شده است. این مرور به بررسی رویدادها و مراحل اصلی توسعه کشور از زمان‌های قدیم تا به امروز می‌پردازد.
تاریخ قدیم زامبیا دوره‌ای را در بر می‌گیرد که در آن منطقه، قبایل و مردم مختلفی زندگی می‌کردند. نخستین انسان‌ها حدود ۲۰،۰۰۰ سال پیش به این منطقه وارد شدند که این موضوع با یافته‌های باستان‌شناسی تأیید شده است. قبایل محلی مانند بمبا، نیانجا و تومبکا به شکار و جمع‌آوری مشغول بودند و سپس به کشاورزی روی آوردند.
با توسعه کشاورزی، قبایل آغاز به زندگی دائمی کردند و ساختارهای اجتماعی پیچیده‌تری شکل گرفتند. در قرن دوازدهم، دولت‌های بزرگی مانند پادشاهی لوند در زامبیا پا به عرصه وجود گذاشتند که به مرکز سیاسی و اقتصادی مهمی تبدیل شد. این پادشاهی به خاطر تجارت و کشاورزی و همکاری با مردم همسایه شکوفا شد.
با ورود اروپایی‌ها در قرن نوزدهم، مرحله جدیدی در تاریخ زامبیا آغاز شد. نخستین پژوهشگران اروپایی، مانند دیوید لیوینگستون، به جستجوی مسیرهای تجاری و منابع جدید به کاوش در این سرزمین پرداختند. لیوینگستون به خاطر تحقیقاتش و تلاش برای گسترش مسیحیت در میان مردم محلی شناخته شد.
از دهه ۱۸۸۰، دولت‌های اروپایی به‌طور فعال در حال استعماری کردن آفریقا بودند. زامبیا که در آن زمان به عنوان رودزیای شمالی شناخته می‌شد، تحت تأثیر بریتانیا قرار گرفت و در سال ۱۹۲۴ به عنوان یک مستعمره اعلام شد. حکومت استعماری تغییرات قابل توجهی را در ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کشور به ارمغان آورد. راه‌اندازی مرزهای جدید اداری و سیستم‌های مدیریت اغلب به تعارضات با قبایل محلی منجر می‌شد.
در دوران حکومت استعماری، توسعه صنایع استخراجی به خصوص مس در زامبیا به‌طور فعال آغاز شد. معادن مس به منبع اصلی درآمد برای دولت استعماری تبدیل شدند و کارگران زیادی را جذب کردند. البته مردم محلی اغلب با دستمزدهای پایین و شرایط کاری نامناسب مواجه بودند.
تجارت که پیش‌تر بر مبنای تولیدات محلی بود، شروع به تغییر کرد. به‌واسطه تأثیرات استعماری، کالاهای جدیدی مانند پنبه و توتون وارد بازار شدند. متأسفانه، این تغییر همچنین به بدتر شدن شرایط زندگی بسیاری از مردم محلی که مجبور به کار در مزارع بودند، منجر شد.
از دهه ۱۹۵۰، جنبش فعالی برای استقلال در زامبیا آغاز شد. رهبران محلی مانند کنت کائوندی برای حقوق بومیان تلاش نموده و خواستار پایان حکومت استعماری شدند. در سال ۱۹۵۳، زامبیا با رودزیای جنوبی و نیا سالند در فدراسیون رودزیا و نیا سالند ادغام شد که موجب اعتراضات و مقاومت مردم محلی گردید.
در سال ۱۹۶۴، پس از سلسله‌ای از اعتصابات و ناآرامی‌های سیاسی، زامبیا سرانجام استقلال خود را از بریتانیا کسب کرد. کنت کائوندی به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور کشور انتخاب شد. بلافاصله پس از بدست آوردن استقلال، دولت شروع به اجرای اصلاحات به‌منظور بهبود شرایط زندگی و وضعیت اقتصادی مردم نمود.
استقلال امیدوارکننده بود اما زامبیا با مسائل زیادی روبرو شد. اقتصاد کشور به استخراج مس وابسته بود و نوسانات قیمت مس در بازار جهانی تأثیر زیادی بر وضعیت اقتصادی داشت. در دهه ۱۹۷۰، وضعیت اقتصادی به شدت بدتر شد که به کمبود مواد غذایی و کمبود کالاهای اولیه انجامید.
در اوایل دهه ۱۹۹۰، تغییرات سیاسی در کشور بوجود آمد و انتخابات چند حزبی برگزار شد. با این حال، ناپایداری، فساد و مشکلات مدیریتی همچنان از مسائل مهم باقی ماند.
در دهه‌های اخیر، زامبیا همچنان با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند. دولت سعی دارد اصلاحاتی را برای بهبود اقتصاد و رفاه شهروندان انجام دهد. زامبیا در حال برداشتن گام‌هایی برای تنوع بخشی به اقتصاد خود است و بر روی کشاورزی، گردشگری و سایر بخش‌ها تمرکز می‌کند.
علاوه بر این، در کشور شاهد افزایش جمعیت و تعداد جوانان هستیم که برای آینده، هم فرصت‌ها و هم چالش‌ها به‌وجود می‌آورد. آموزش و بهداشت همچنان اولویت‌های اصلی برای دولتی است که در تلاش است شرایط زندگی و سطح زندگی شهروندانش را بهبود بخشد.
تاریخ زامبیا داستانی از مبارزه، تغییرات و امیدهاست. کشور از آزمون‌های زیادی عبور کرده است، اما هر مرحله از توسعه‌اش فرهنگ و جامعه‌ای منحصر به فرد را شکل داده است. چالش‌ها و دستاوردهای معاصر بخشی از مسیر در حال توسعه زامبیا به سوی شکوفایی و پیشرفت هستند.