ऐतिहासिक विश्वकोश
हॅब्सबर्ग हे युरोपीय इतिहासातील सर्वात प्रभावशाली वंशांपैकी एक आहे, ज्याने ऑस्ट्रिया आणि इतर युरोपीय राष्ट्रांच्या विकासात गहिरे ठसे सोडले. ऑस्ट्रियामध्ये हॅब्सबर्गांचे राज्याची कालावधी अठराव्या शतकाच्या अखेरीस सुरू होत, वीसाव्या शतकाच्या सुरूवातीस संपतो. या कालावधीत फक्त राजकीय सुधारणा नाहीतर सांस्कृतिक उन्नती देखील होती, ज्यामुळे ऑस्ट्रिया युरोपियन संस्कृतीचे एक केंद्र बनले.
हॅब्सबर्ग वंशाची सत्ता गाजवण्याची सुरूवात १२७३ मध्ये झाली, जेव्हा रुदोल्फ I याला पवित्र रोमन साम्राज्याचा सम्राट म्हणून निवडले गेले. त्याने आपले प्रदेश एकत्र केले आणि ह्या वंशाचा आधारस्तंभ बनला, जो नंतर युरोपमध्ये प्रचंड प्रभाव मिळवण्यात यशस्वी झाला. कालांतराने, हॅब्सबर्गांनी त्यांच्या मालमत्तांचा विस्तार केला, इतर युरोपीय वंशांबरोबर विवाह करून, ज्यामुळे त्यांना युद्धाशिवाय विस्तीर्ण प्रदेशांचे नियंत्रण करण्याची मुभा मिळाली.
हॅब्सबर्ग आणि ऑस्ट्रियावर प्रभाव टाकणारे सर्वात मोठे घटनांपैकी एक म्हणजे तीस वर्षांचा युद्ध (१६१८-१६४८). हा संघर्ष, जो युरोपचा मोठा भाग व्यापला, मोठ्या प्रमाणावर नुकसानी आणि विनाशाला कारणीभूत झाला. हॅब्सबर्ग, जे कैथोलिक बाजुचे समर्थन करत होते, त्यांनी प्रोटेस्टंट आणि इतर विरोधकांशी सामना केला. युद्धाच्या परिणामी ऑस्ट्रियाने युरोपमध्ये त्यांची स्थिती मजबूत केली, पण त्याचबरोबर महत्त्वाचे नुकसान सोसलं, ज्याचा परिणाम त्यांच्या अर्थव्यवस्थेवर आणि जनसंख्येवर झाला.
हॅब्सबर्ग हे कला आणि संस्कृतीचे प्रायोजक देखील होते. ऑस्ट्रियामध्ये पुनर्जागरण आणि बारोक काळ म्हणजे वास्तुकला, संगीत आणि चित्रकलेच्या उन्नतीचा काळ होता. आल्ब्रेक्ट ड्यूरर सारखे कलाकार आणि जोहान सेबास्टियन बाख सारखे संगीतकार या देशाच्या सांस्कृतिक वारशावर प्रभाव टाकले. शेनब्रुन्न, बेलवेदर सारख्या भव्य महालांचे बांधकाम हॅब्सबर्गची ऐश्वर्य आणि शक्ती दर्शवते, तसेच त्यांनी कलेद्वारे आपला प्रभाव आणि सामर्थ्य प्रदर्शित करण्याचा कसा प्रयत्न केला.
अठराव्या शतकात हॅब्सबर्गांनी आपल्या क्षेत्रांचा विस्तार केला, मध्य आणि पूर्व युरोपच्या विस्तृत प्रदेशांना एकत्रित केले. सम्राज्ञी मारीया थेरिसिया, जी १७४० ते १७८० दरम्यान राज्य करत होती, तिने सरकारी व्यवस्थापन, शिक्षण आणि सैन्यात महत्त्वपूर्ण सुधारणा केल्या. तिचे वारस जोसेफ II याच्या रूपात झाले, ज्याने साम्राज्याच्या आधुनिकीकरणासाठी देखील सुधारणा केल्या. या बदलांनी हॅब्सबर्ग साम्राज्याची दृढता आणि युरोपियन वाण्यांमधील त्याची भूमिका मजबूत झाली.
तथापि हॅब्सबर्ग कालखंड हा साम्राज्यातील वेगवेगळ्या जातीय गटांमधील वाढत्या राष्ट्रीय चळवळींचा काळ होता. स्लोव्हेनियन, चेक, हंगेरियन आणि इतर लोक स्वायत्ततेच्या आणि स्वतंत्रतेच्या मागे होते. या राष्ट्रीय चळवळी अठराव्या शतकात अधिक वाढल्या, जेव्हा राष्ट्रीय स्वायत्ततेचा विचार अधिक लोकप्रिय झाला. हॅब्सबर्गांनी साम्राज्याची एकता राखण्याचा प्रयत्न केला, परंतु अंतर्गत द्वंद्व अधिक स्पष्ट होत गेले.
पहिली जागतिक युद्ध (१९१४-१९१८) ही हॅब्सबर्ग साम्राज्यासाठी एक प्रचंड धक्का बनली. युद्धात सहभाग आणि अंतर्गत संकट, ज्यामध्ये आर्थिक अडचणी आणि राष्ट्रीय उठावांचा समावेश होता, ह्या वंशाच्या पतनास कारणीभूत झाले. १९१८ मध्ये ऑस्ट्रियाई साम्राज्यांचा विघटन झाला, आणि त्याच्या जागी चेकोस्लोवाकिया आणि हंगरीसारख्या नवीन स्वतंत्र राज्यांचा उगम झाला. हे हॅब्सबर्गच्या अनेक शतकांच्या राज्याचा अंत आणि मध्य युरोपाच्या इतिहासात एक नवीन टप्पा ठरले.
राजकीय आपत्ती असूनही, हॅब्सबर्गांनी चांगले सांस्कृतिक वारसा सोडले. त्यांनी ऑस्ट्रियामध्ये विज्ञान, कला आणि शिक्षणाच्या विकासात योगदान दिले. मोत्झार्ट, बिथोव्हन आणि शुबरट यांच्यासारख्या संगीतकारांच्या नावांशी संबंधित संगीत परंपरा या कालावधीत विकसित झाल्या. हॅब्सबर्गांनी संगीत आणि कला समुदायांना समर्थन दिले, ज्यामुळे व्हियनाच्या क्लासिक विद्यालयाचा जन्म झाला.
आज हॅब्सबर्गांना ऑस्ट्रियाच्या शक्तिशाली आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध इतिहासाचे प्रतीक मानले जाते. अनेक ऐतिहासिक स्मारक, संग्रहालये आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम ह्या वंशाच्या वारशाची आठवण करून देतात. आधुनिक ऑस्ट्रिया त्याच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाचे महत्त्व मानते, जे हॅब्सबर्गांच्या काळात तयार झाले, आणि ह्या वंशाने युरोपीय इतिहासात केलेल्या योगदानाबद्दल गर्व आहे.
ऑस्ट्रियातील हॅब्सबर्ग कालखंड हे महानता, सांस्कृतिक उन्नती आणि राजकीय सुधारणा यांचा काळ आहे. ह्या वंशाने देशाच्या विकासावर मोठा प्रभाव टाकला, ज्यामुळे त्यांच्या इतिहासात गहिरे ठसे राहिले. राजकीय आव्हान आणि संकटांची असतानाही, हॅब्सबर्गांनी एक अद्वितीय सांस्कृतिक ओळख तयार करण्यात योगदान दिले, जी आजही टिकून आहे.