تاریخی انcyclopedia
افغانستان یوه څوژبې هېواد دی چې د غني ژبني میراث سره، هلته مختلف قومونه اوسېږي چې هر یو یې خپلې ژبني ځانګړتیاوې لري. په افغانستان کې د ژبو وضعیت پیچلی او زیاتره دی، چې د خلکو کلتوري تنوع څرګندوي. په دې مقاله کې موږ د افغانستان د اساسي ژبو، د دوی حالت او په هېواد کې د کلتور او ټولنیزې ژوند باندې د دوی اغېزه ډاډه کوو.
په افغانستان کې رسمي توګه دوه دولتي ژبې په رسمیت پیژندل شوي: دري او پښتو. دري (د پارسي ژبې یوه بڼه) یوه له خورا پراخې ژبو څخه ده او د مختلف قومونو ترمنځ د خبرو اترو لپاره د لینګوا فرانکا په توګه خدمت کوي. پښتو، د پښتنو ژبه، هم ډیر اهمیت لري او په هېواد کې د جنوبي او ختیځو سیمو کې په پراخه توګه کارول کېږي.
دري د افغانستان د دوه رسمي ژبو له جملې څخه یوه ده او په عموم کې د بین الاقوامي خبرو اترو ژبې په توګه کارول کېږي. دا د پارسي ژبې سره ډیرې مشترکې ځانګړتياوې لري چې په ایران کې ویل کېږي، او د عربۍ خط څخه کار اخلي چې ځینې اضافي توري لري. دري ژبه هم د ادبي میراث سره بډایه ده، چې شاعري او نثر شاملوي، چې د افغان کلتور او دودونو څرګندونه کوي.
پښتو د پښتنو ژبه ده چې د افغانستان دویمه رسمي ژبه ده. دا په جنوبي او ختیځو سیمو کې پراخ کارول کېږي، لکه د خوست ولایت او د کندهار ښار. پښتو خپله لیکنه لري او هم د عربۍ خط کاروي. دغه ژبه د فولکلور، دودیزو ترانه ګانو او شاعري سره بډایه ده، چې دا د افغان کلتوري هویت یوه مهمه برخه ګرځوي.
د دري او پښتو سربیره، په افغانستان کې ډیرې نورې ژبې شته چې د هېواد د قومونو تنوع څرګندوي. دغو ته ازبکي، تاجیکي، بلوچي، ترکمني او نور شامل دي. د دغو ژبو هره یوه ځانګړې ځانګړتیا لري او په مختلفو سیمو کې د ځانګړو قومونو لخوا کارول کېږي.
ازبکي ژبه چې د ترک ژبو ډلې ته اړه لري، د ازبکانو ترمنځ یوه پراخه ژبه ده، په ځانګړی توګه په شمالي ولایتونو کې لکه بلخ او سمنګان. ازبکي ژبه لاتین حروف استعمالوي، او د دې ادبي میراث کې شاعري او نثر شامل دي چې د ازبک قوم کلتور څرګندوي.
تاجیکي ژبه چې هغه هم د پارسي یوه بڼه ده، د تاجیکانو ترمنځ پراخه کارول کېږي، په ځانګړی توګه په شمالي او مرکزي ساحو کې د افغانستان. دا د تاجیک قوم د کلتوري ژوند کې مهمه برخه لري او هم د عربۍ خط کاروي.
افغانستان یو څوژبې هېواد دی، چیرته چې ژبې سره تعامل لري. په مختلفو سیمو کې ممکن څو ژبې وشي، او ډیری افغانان په څو ژبو پوهیږي. دا د کلتوري تبادلې او د قومونو ترمنځ د تفاهم لپاره مرسته کوي. مګر د ژبو وضعیت هم ممکن د ټکر لامل شي، په ځانګړی توګه د هېواد په سیاسي وضعیت کې.
ژبه د خلکو د کلتوري هویت په جوړولو کې مهمه برخه لري. ادبیات، ترانې او د مختلفو ژبنیو ډلو د قصیدو دودونه د افغان کلتوري میراث په بډایه کې مرسته کوي. د بېلګې په توګه، په پښتو او دري کې شاعري تر ټولو لوړو هنرونو څخه ګڼل کیږي، او ډیری شاعران لکه رومي او حافظ په افغان ادبیاتو کې محبوب پاتې کیږي.
په افغانستان کې د ژبني سیاست هم د تعلیمي نظام په برخه کې مهمه رول لري. دري او پښتو په څېر مهمې ژبې په ښوونځیو کې تدریس کیږي، مګر د اقلیتونو د زده کړې لپاره یو مؤثره طریقه ته اړتیا لیدل کیږي. د اقلیتونو په ژبو کې د کتابونو او وړوکی ښوونکو د نشتوالي ستونزه د هېواد د تعلیم د کچې د لوړولو لپاره یوه له مهمو چارو څخه ده.
د افغانستان ژبني ځانګړتیاوې د هېواد د بډای کلتوري میراث او پیچلي قومی تنوع انځور کوي. دري او پښتو د ملي هویت او د افغانانو د کلتوري ژوند مهمې برخې دي. په معاصر وضعیت کې، د ژبني سیاست پرمختګ او د کلتوري تنوع ملاتړ مهم دی چې د مختلفو قومونو ترمنځ د یووالي او تفاهم د پیاوړتیا لامل ګرځي.