تاریخی انcyclopedia
افغانستان يو هېواد دی چې د غني او پېچلې تاريخ سره دی، په کلونو کې د څو ځانګړو شخصيتونو پام را اړولی دی. دغه تاريخي شخصيتونه د خپل هېواد په پرمختيا کې زياته مرسته کړې، او همدارنګه د دې کلتور، سياست او علومو پيدايي کې يې مهمه ونډه لرلې ده. په دې مقاله کې د افغانستان مشهوره تاريخي شخصيتونه، د هغوی لاسته راوړنې او پر هېواد او بهر د هغوی تاثيرونه څېړل شوي دي.
الکساندر بزرگ، چې د الکساندر مقدوني منسوب هم دی، په څلورمې پېړۍ مخکې له الزمانه کې د افغانستان په تاريخ کې يوه مهمه ونډه درلودله. د خپلې فتوحاتۍ مټې پر مهال يې هغه سيمه ته لاړه چې هغه وخت د فارس امپراتورۍ برخه وه. الکساندر ځينې ښارونه تاسيس کړل، په شمول باکترا، چې د فرهنګي مرکزونو په توګه مهم شول. د هغه پر افغان کلتور او سياست تاثير د لېرې لپاره احساسېدونکی و، ځکه چې هغه د يوناني او ختيځ کلتورونو ګډوډ ته هڅوي.
ظاهر شاه، د افغانستان وروستی پاچا چې له ۱۹۳۳ تر ۱۹۷۳ پورې حکومت وکړ، د هېواد په تاريخ کې يوه مهمه شخصيت و. د هغه حکومت د افغانستان د نوينتوب او لويديځو هېوادونو سره د اړيکو ښه کولو کوښښ سره ځانګړی و. ظاهر شاه په زده کړو، روغتیا او بنسټونو کې څو اصلاحات پیل کړل، تر څو هېواد عصري کړي. خو د هغه حکومت هم دننی شخړو او سياسي بې ثباتۍ ته مخامخ شو، چې په پای کې د هغه د ليرې کولو لامل شو.
امينالله خان، چې په شلمې پېړۍ کې حکومت وکړ، د افغانستان د اوږد خپلواکۍ له بريتانيا څخه په ۱۹۱۹ کال کې اعلان کړې يوه لمړۍ پاچا شو. هغه اصلاحات ترسره کړل چې د ټولنې نوينتوب او د مذهبي مشرانو اثر کم کړي. مګر د هغه اصلاحاتو د ټولنې له روايتي عناصرو سره ټينګ مخالفت وکړ، چې د هغه د ليرې کېدو او مهاجرت سبب شو. سره له دې، امينالله خان د هېواد په تاريخ کې يوه مهمه نښه پرېښوده.
محمد درايي د افغانستان يو نامي عالم او فيلسوف و چې په هفدهمه پېړۍ کې ژوند کاوه. هغه د علومو او ادبياتو په ځانګړې توګه د ستورپوهنې او رياضي په برخه کې مهمه ونډه درلوده. د هغه کارونه په افغانستان کې او د هغې پر سرحدونو باندې باندې نورو علماء باندې تاثير درلود. محمد درايي د افغانستان د فکري ميراث نښه او د راتلوونکو نسلونو لپاره الهام بلل کېږي.
ايشک بيک، چې د ترکمن خان په توګه مشهور دی، د مستقلت لپاره د مبارزې په وړاندې او بهرني يورغملانو ته د مقاومت کې مهمه ونډه درلوده. هغه د ترکمن قبيلو مشر و او په شلمه پېړۍ کې د برطانوي اثر پر وړاندې مبارزه کې فعال و. د هغه رهبري او ستراتيژيکي وړتياوې د ډېرو افغانانو لپاره الهام وګرځېدې او د ملي يووالي نښه شوه.
که څه هم رابندرنات ټاګور د هند شاعر او د ادبياتو د نوبل جايزې ګټونکی و، خپل کارونه د افغانستان په کلتور او ادبياتو باندې تاثير درلود. ټاګور د مرکزي آسيا له لارې، په شمول افغانستان، زيات سفرونه وکړل، او د هغه کارونه، لکه "ګيتانجالي"، د ډېرو افغانيو ليکوالانو او شاعرانو لپاره الهام وګرځېد، چې د دواړو هېوادونو ترمنځ د کلتوري تبادلې لامل شو.
احمد شاه درانی، د عصري افغانستان د دولت بنسټګر، د اتلسمې پېړۍ کې د مختلفو قبيلو د يوې ملت په جوړولو کې مهمه ونډه درلوده. هغه د درانی امپراتورۍ لومړۍ پاچا شو او د ۱۷۴۷ څخه تر ۱۷۷۲ کال پورې هېواد اداره کړ. د هغه حکومت په اداري او زيربناو کې د مهمو لاسته راوړنو سره ځانګړی و، چې هغه د افغانستان د تاريخ له خلکو څخه يوه تر ټولو درناوي شوې حاکم کړ.
د افغانستان تاريخي شخصيتونه د هېواد په سرنوشت کې ژور اثر پرېښود، د دې کلتور، سياست او علومو جوړولو کې. د هغوی لاسته راوړنې او مفکورې لا هم افغانانو ته الهام ورکوي، او نن ورځ د دې غني ميراث او د هېواد د پوتنشل يادونه کوي. د افغانستان تاريخي شخصيتونو پوهه د دې د اوسني حالت او د مخ پر وړاندې پرمختګ لاري لا ښه پوهېدلو لپاره مرسته کوي.