تاریخی انcyclopedia
په فلیپین کې هسپانوي استعمار، چې په ۱۵۶۵ کال کې پیل شوی او له درېیو سېلونو څخه زیات دوام وکړ، د دې هیواد په تاریخ او کلتور کې ژور نښه پرې ایښي. هسپانیان نه یوازې د دې ارخې پیلجلو سياسي او اقتصادي جوړښت بدل کړ، بلکې د سیمه ییز نفوس فرهنګي او مذهبي ژوند کې هم مهم بدلونونه راووست. دا دوره د فلیپین د اوسني څیر په جوړولو کې کلیدي وه، چې پکې ژبنۍ، کلتوري او ټولنیز تنوع شامل دی.
په فلیپین کې هسپانوي استعمار د ۱۵۲۱ کال په کې د فرناندو ماګیلان لخوا مشري شوي لښکر سره پیل شو. که څه هم ماګیلان د استعمار پیل ته ژوند نه دی پاتې شوی، د هغه سفر هسپانوي سمندري مسافرو لپاره نوي افقونه پرانستلي. په ۱۵۶۵ کال کې هسپانی کنکیستادور میګل لوپس دو لاګاسپی د سیبو په ښار کې لومړی ثابت استوګنځی جوړ کړ، چې د فلیپین په نړيواله حکومتي پیل تکیه وکړه.
لاګاسپی او د هغه جانشینان د دې ارخې لا نورې ټوټې جوړول پیل کړل، له نورو جزایرو سره کنټرول ټینګول. هسپانیانو نوې ښاري جوړښتونه، لکه مانیلا رامنځته کړه، چې په چټکۍ سره د تجارت او اداري مرکز مهم شو. د فلیپین ستراتیژیک موقعیت د ختیځې او لویدیځه هند ترمنځ د سمندري پټلونه هسپانوي امپراتورۍ لپاره ارزښتناک شتمنۍ بدله کړه.
هسپانوي استعمار د فلیپین په سیاسي جوړښت کې لوی بدلونونه راوړي. هسپانیان د یوه اداري سیسټم معرفي کړ چې د استعمار په درجې باندې ولاړ و، چیرې چې په هره ولایت او ښار کې هسپانوي والیان حاکمیت درلود. محلي مشران، چې داتو په نوم یادېږي، ځینې وخت خپله مقام ساتنه کوله، مګر د هسپانوي مقاماتو لخوا یې واک په پراخه توګه محدود شوی و.
د استعمار د حکومت یوه مهمه برخه د کاتولیک مذهب وده وه. هسپانوي مشنران، لکه فرانسسکنونه، دویمینکنونه او یسوعیان، په فعال ډول د سیمه ییز نفوس د مسیحي کولو لپاره کار وکړ. مشنران نه یوازې د مسیحي تعلیماتو تبلیغ وکړ، بلکې د سیمه ییزو اوسېدونکو ته نوي مهارتونه زده کړل، چې فرهنګي تبادله رامنځته شوه.
په فلیپین کې د هسپانوي استعمار په دوره کې اقتصادي ژوند د کرنیزې تولید او نړیوالو سوداګرۍ پر بنسټ ولاړ و. د زراعت مرکزونه د وريجو، جوار، بSugar کان، او تماک پیریدل. هسپانیانو د مالیاتو د ورکولو سیستم معرفي کړ، چې محلي نفوس ته بار واچوي، مګر د استعمار ادارې ته د مالي تمویل تضمین وکړ.
مانیلا د ګالونونو له امله د سوداګرۍ یو مهم مرکز شو، چې د فلیپینانو او مکسيکو ترمنځ عادي پروازونه ترسره کول. دا سوداګرۍ د هسپانیا او د هغې کلونۍ ترمنځ د کلتور او اقتصاد په تبادله کې کلیدي وه. په فلیپین کې اروپايي توکي، لکه د پارچه، الکول او وسلې، راڅرګندیدل، او محلي محصولات، لکه مصالحې او ټوکر د اروپا او نورو بازارونو ته صادریږي.
هسپانوي استعمار هم د فلیپین په ټولنیز جوړښت کې مهم بدلونونه راوست. د نوو ښارونو او کلیو په جوړیدو سره نوي ټولنیز طبقې رامینځته شوې. هسپانوي اشراف او د استعمار چوکاټ استازیو یو امتیاز لرونکی موقعیت درلوده، پداسې حال کې چې محلي اوسیدونکي اکثرا په بیوزلۍ کې پاتې شو.
د نژادي او قومی سکست نظام په ټولنه کې تشکیلیدل پیل شو. هسپانیان، د محلي نفوس سره په ګډیدو، یوه نوې سکست — متیسو را منځته کړه، چې د ټولنیز جوړښت په جوړښت کې د منځني موقعیت درلوده. دا د یوې ځانګړې کلتوري هویت د جوړیدو لامل شو، چې د هسپانوي او محلي کلتور عناصر یوځای کوي.
که څه هم استعمار پلي و، په فلیپین کې د هسپانوي حکومت پر ضد احتجاجونه او قیامونه رامنځته شول. د دې قیامونو څخه یو مشهور قیام د ۱۵۸۹ کال پګسانان قیام و، او همدې ته ورته د ۱۶۰۳ کال سنګي قیام و، چې د اقتصادي مشکلاتو او د چینایي کډوالو د تبعیض لخوا رامینځته شوی.
یو بل مهم قیام د ۱۶۶۰-۱۶۶۱ کال پینالي قیام و، چې محلي خلکو د هسپانوي کنټرول څخه د خلاصون لپاره هڅه وکړه. دا قیامونه، که څه هم چې پکې سرکوب شول، د محلي نفوس ترمنځ د جاري نارضایتۍ او د لا زیاتې خپلواکې غوښتنې شاهد وو.
هسپانوي استعمار د فلیپین د کلتور په اړه ژور تاثیر درلود. کاتولیک مذهب د حاکم مذهب شو، چې په تعلیم، جشنونه او مراسمو کې څرګند شو. محلي دودونه او عقاید د نوو شرایطو سره سمون ونیو، چې د یوې ځانګړې کلتوري ګډې جوړښت رامنځته شوه، چې تر اوسه پاته ده.
هسپانیان د معمارۍ، هنر او ژبې په پرمختګ کې هم مرسته وکړه. ډیری ودانۍ، لکه کلیساوې او قلعه، د هسپانوي طرز په ډاډه شوي، او دوى لا هم د مهمو تاریخي یاداښتونو په توګه پاتې دي. هسپانوي ژبې د محلي ژبو باندې اغېز کړی، او د هسپانوي څخه ډیرې ټکو د فلیپینو د ورځني ژبې برخه ګرځېدلې.
په فلیپین کې هسپانوي استعمار یوه پیچلې او څو اړخیزه پروسه ده، چې د تاریخ، کلتور او د هیواد په ټولنیز جوړښت کې ژور اثر لري. که څه هم د استعمار دوره د مختلفو ستونزو او شخړو سره مل وه، دا هم د فلیپین د ځانګړې هویت د جوړېدو بنسټ شوه. نن ورځ، د هسپانوي استعمار وراثت د فلیپین د کلتور او تاریخي برخه شامله ده، او د دې اغیز په تول محلی ژوند باندې محسوس دی.