تاریخی انcyclopedia
آلمان یو بډای ادبي میراث لري چې د مختلفو ژانرونو او دورو نمایندګي کوي. الماني ادبیات د مختلفو پړاوونو څخه تېر شوي، پشمول منځنۍ پیړۍ، رنسانس، روښانتیا، رومانتیزم او معاصر时代. په دې مقاله کې به د کلیدي ادبي اثارو په اړه خبرې وکړو چې د الماني او نړیوالې ادبیاتو په وده کې مهم اغیز درلود.
د منځنۍ پیړۍ الماني ادبیاتو څخه یو له تر ټولو مهمو اثارو څخه "د نیبلونګو فولکلور" (Nibelungenlied) دی، چې په ۱۲یمې پیړۍ کې لیکل شوی. دا یوه حماسي شعر ده چې د پاچا ګونټر او د هغه کورنۍ د غمجن سرنوشت په اړه خبرې کوي. دا اثر د جرمني افسانوی او مسیحی اخلاقو عناصر ترکیب کوي، چې د خپل وخت ثقافتي او مفکورې منعکس کوي.
بل مهم اثر "دون جوان" (Der Schulmeister) د ګوتفرید کیلر دی. دا اثر هم د الماني ادبیاتو سمبول ګرځېدلی، چې د خلکو تیاتر او رومانتيک شعر عناصر ترکیبوي. په دې کې د مینې، اخلاقو او بشري لیوالتیاوو موضوعات څیړل کیږي.
په ۱۶-۱۷ پېړیو کې الماني ادبیات د رنسانس په اغیز کې وده پیل کړه. د دې دورې یو له تر ټولو پیژندل شویو لیکوالانو څخه ګریګورۍ ګریګورویچ فونډردین دی، چې د هغه آثار د ډرامې او شعر عناصر ترکیبوي. د هغه تراژیدي "توری شاه" د الماني لوستونې مهم پړاو ګڼل کیږي.
په دې وخت کې د شاعرانو او ډراماتورګانو کارونه هم مطرح شول، لکه ګوتهولد افرايم لیسینګ چې د الماني ډرامې بنسټګر بلل کیږي. د هغه اثر "ایمیلیا ګالوټي" د شخصي آزادۍ او ټولنیزو مکلفیتونو تر منځ شخړې څیړي.
د الماني کلاسیکیزم دوره (د ۱۸مې صدي پای - د ۱۹مې صدي پیل) د لویو لیکوالانو لکه یوهان وولفګنګ ګوټه او فریدریش شیلیر لخوا نماینده کیږي. ګوټه، په ځانګړي توګه، د خپل رومان "فاوت" لپاره مشهور دی، کوم چې د نړیوالې ادبیاتو یوه شاهکار ګڼل کیږي. په دې اثر کې د ژوند، مینې او پوهې لپاره د آرمانونو په اړه ژور فلسفي او اخلاقي پوښتنې مطرح شوي.
شیلیر هم په ادبیاتو کې مهمه ونډه اخیستې، د هغه ډرامې، لکه "مجرمان" او "ماریا سټیوارت"، د آزادۍ، عدالت او بشري طبیعت موضوعات څیړي. دواړه لیکوالان په الماني ژبه او فرهنګ کې د پام وړ اغیز درلود، او د دوی آثار تر اوسه تدریس کیږي.
د الماني رومانتیزم، چې په ۱۹مې صدي کې په لومړې نیمایي کې غوړیدلی، ګڼ شمېر مهم آثار راوړل. د رومانتیزم یو له تر ټولو مشهور لیکوالانو څخه اډوارد مونیخ دی، چې حیرانوونکي شعرونه یې رامنځته کړي چې د فولکلور او شخصي غورځنګ عناصر ترکیبوي. د هغه کار "د ځنګلونو او درېو لارې" د طبیعت او بشري داخلي نړۍ ته د ارادې په اړه څرګندوي.
د ګریم ورو brothers د یادولو لائق دي، چې د دوی د پریسېکتونه خپاره شوي، لکه "د ګریم ورو brothers پریسېکتونه"، الماني نه یوازې، بلکې د نړۍ په کچه کلاسیک ګرځیدلي. دا پریسېکتونه د خلکو حکمت، اخلاقي درسونه او جادوګري ماجراوې په ډاګه کوي، او دا تر ټولو عمرونو د لوستونکي لخوا محبوب پاتې دي.
په ۲۰مه پیړۍ کې، الماني ادبیات له سیاسي او ټولنیزو بدلونونو سره مخامخ شول. د دې دورې یو له تر ټولو مشهور لیکوالانو څخه هرمان هسې دی، چې د هغه رومانونه "سیدارتها" او "د زینې ولک" د ځان د پېژندنې او داخلي جګړې موضوعات څیړي. هسې هم د خپل کار لپاره د ادبیاتو نوبل جایزه ترلاسه کړې.
بل پوهاند لیکوال توماس مان دی، چې د هغه رومانونه، لکه "بودنبروکس" او "جادوګر غر"، د بشر طبیعت، ټولنیزې او کلتور بدلونونه په ژور ډول څیړي. د هغه ادبي سبک او ژور فلسفي غورځنګونه هغه د ۲۰مې پیړۍ له تر ټولو اغیزمن الماني لیکوالانو په یوه بدلوي.
د آلمان ادبیات یوه روښانه او مختلفه مظروفه ده، چې تاریخ، فرهنگ او ټولنیز بدلونونه په کې څرګندیدلي. د منځنۍ پیړۍ حماسي اشعارو څخه تر معاصر رومانونو پورې، د الماني لیکوالانو آثار لاهم د نړۍ په کچه لوستونکي الهام ورکوي. د دې اثارو مطالعه یوازې د الماني فرهنګ په اړه پوهیدل نه بلکې نړیوال انساني ارزښتونو او ستونزو ته هم لاره هواروي.