تاریخی انcyclopedia
نړیوال موقعیت ټاکنې سیستم، چې د GPS (Global Positioning System) په نوم هم پیژندل کیږي، په عصري نړۍ باندې ستر اغېز کړی. دې نه یوازې چې د سمندري لارښوونې لارې بدلې کړې، بلکې په ګڼو برخو لکه ترانسپورت، جغرافیا، کرهنه او حتی د عادي خلکو ورځني ژوند باندې هم ټاکنې غورځولي. خو دا ټکنالوژي له کومه ځایه راغلې؟ او څوک د دې د جوړولو پر شا ولاړ دي؟
د 1960مو لسیزو په پای کې د دقیق موقعیت ټاکنې اړتیا د پوځ او ملکي ادارو لپاره څرګنده شوه. په هغو حالاتو کې چې دودیزې لارې کافی باوري نه وې، د سمندري لارښوونې د نويو حلونو د لټون لامل شوه. د سپوږمکۍ ټکنالوژي د پرمختګ پيل وکړه، او د GPS د جوړیدو لومړۍ مرحله دا وه چې پوه شي چې سپوږمکۍ کولای شي د خپل موقعیت او وخت معلومات واستوي.
د GPS سیستم د جوړیدو لومړی ګامونه په 1973 کال کې واخیستل شول، کله چې د متحده ایالاتو د دفاع وزارت په رسمي توګه پروژه پیل کړه. په ابتدا کې سیستم د پوځي وسیلې په توګه د دقیقو توغندو او نورو پوځي عملیاتو لپاره وده کوله. مګر له وخت سره سره دا څرګنده شوه چې ملکي کاروونکي هم کولای شي له دې ټکنالوژۍ څخه ګټه واخلي.
GPS د سپوږمکیو په شبکه باندې ولاړه ده چې د ځمکې شاوخوا شاوخوا د 20,200 کیلوبایټ لوړوالی کې گردش کوي. دغه سپوږمکۍ په مداومه توګه خپل موقعیت او وخت معلومات خپروي. د GPS ترلاسه کوونکي په ځمکه دغه سیګنالونه ترلاسه کوي او د درې ګونې له لارې خپل موقعیت تعریفوي، د څو سپوږمکیو ترمنځ واټن محاسبه کوي. د همغږیت اوقتور لوړه ترلاسه کولو لپاره، لږ تر لږه د څلورو سپوږمکیو معلومات پکار دي.
د GPS سیستم لومړۍ سپوږمکه، NAVSTAR-1، په 1978 کال کې پرواز شوه، او دا د سیستم د بشپړ فعالیت پیل و. د راتلونکو څو کلونو په شیل کې، نور ډیر سپوږمکۍ هم پرواز شوي، چې د سیستم د دقت او پوشش ښه کولو کې مرسته وکړه. تر 1995 کال پورې، سیستم په بشپړه توګه فعال شو، چې کاروونکو ته د 10 مترو په دقت سره خدمتونه برابروي.
په ابتدا کې GPS یوازې د پوځ لخوا کارول کیده. مګر په 1980مو لسیزو کې تجارتي ترلاسه کوونکي راپېدا شول. په 1996 کال کې د متحده ایالاتو ولسمشر بيل کلینتون اعلان وکړ چې GPS به د ملکي کاروونکو لپاره لاسرسی ولري. دې د GPS په مختلفو برخو، لکه د موټر د سمندري لارښوونې، هوایي چلند، سمندري حرکت، او حتی د ورزشي غوښتنلیکونو کې نوې دوره پرانیسته.
په ملکي ژوند کې د GPS درولو سره د ټولنې په چلند کې ستر بدلونونه رامنځته شول. د موټرونو کې د سمندري لارښوونو سیستم رامنځته کیدو سره، بیا په ګرځنده وسایلو کې د لارښوونکې موجودیت سفرونه ډیر آرام او خوندي شول. GPS هم په لوړو ټکنالوژیو کې، لکه جغرافیایی بازار موندنه او د موقعیت معلوماتو پروسس کولو کې مهم رول درلود.
د ټکنالوژیو په پرمختګ سره، GPS هم دوام لري. د نوي لګښت تخنیکونو د رامنځته کیدو سره، لکه GLONASS او Galileo، اضافي دقت او باوري ارزښت وړاندې کوي. په راتلونکي کې د GPS د فعالیت مزید ښه والی او د نورو ټکنالوژیو سره یوځای کیدو تمه کیدای شي.
د GPS اختراع د بشریت په تاریخ کې یوه مهمه نښه ده. دا ټکنالوژي د سمندري لارښوونې او ورځني ژوند چلند بدل کړی، د دقیقو او د موقعیت ټاکنې لپاره د لاسرسي لوړ معیارونه وړاندې کړی. د GPS سیستم ګڼو برخو ته نوې امکانات رامنځته کړل او پکې هیڅ شک نشته چې دا به پر راتلونکي اغیز وکړي.