تاریخی انcyclopedia
ایټالیا، چې د شتمنې او څو پوړنۍ تاریخي پس منظر سره یو هیواد دی، د ځان سره ګڼ شمیر مهم تاریخي اسناد پریښي، چې د هغې په سیاسي، ټولنیز او کلتوري پیژندنه کې مهم کردار لري. دا اسناد د ایټالیا په تاریخ کې تر ټولو مهم ټکي درېږي، له لرغونتوب څخه نیولې تر معاصر وخت پورې. دا د سیاسي بدلونونو، د قانون پراختیا، ټولنیز جوړښت او نړېوالو اړیکو سره اړیکه لري. په دې لیکنه کې به موږ د ځینو خورا مشهور او مهم تاریخي اسنادو په اړه خبرې وکړو، چې د ایټالیا تاریخ او د هغې د نړېوالې ټولنې په کې رول باندې تاثیر کړی دی.
یو له لومړنیو مهمو حقوقي اسنادو څخه، چې د ایټالیا په حقوقي جوړښت باندې تاثیر وکړ، رومی قوانین او مشهور "دولس جدولونه" (Lex Duodecim Tabularum) دي، چې په پنځم پېړۍ کې د زېږېدنې نه مخکې منل شوي ول. دا قوانین د رومي قانوني نظام بنسټ جوړوي او د ګڼ شمیر هیوادونو، د ایټالیا په شمول، په حقوقي نظامونو کې لوی تاثیر درلود. "دولس جدولونه" مختلفو ژوند اړوند موضوعاتو، لکه د کورنۍ اړیکو، ارثي مسلو، سزاګانو او نورو باندې نورمونه لري.
"دولس جدولونه" د لرغوني روم په تاریخ کې لومړی رسمي د قانون مجموعه وه او د رومي قانون په جوړښت کې نهايي کردار درلود، چې وروسته د اروپا په ګڼ شمیر حقوقي سیسټمونو لپاره بنسټ شو. په ایټالیا کې دې قوانینو ډیری وخت د حقوقي ثبات او عدالت د نښې په توګه ګنل کیږي. رومی قانون وروسته د لویدیځې اروپا په قانون کې تاثیر وکړ، په شمول د ایټالیا، او لاهم د هیواد د حقوقي نظام یوه مهمه برخه پاتې کیږي.
د مادرید کنفرانس اعلامیه، چې په 1881 کال کې منل شوې، یوه مهمه سند شوه، چې د نولسمي پیړۍ په پای کې د ایټالیا مقام په نړیواله صحنه پیاوړی کړ. دا موافقه د اروپایي هیوادونو استازیو د غونډې په ترڅ کې لاسلیک شوه او د ایټالیا په منځني ختیځ کې سیاسي او اقتصادي نفوذ د زیاتوالي څرګندونه کوله. په دې کې ایټالیا په نړیوالو چارو کې خپل رول تایید کړی، د اروپایي هیوادونو ترمنځ د سوله ایز همزیستي او همکارۍ نظریو ملاتړ وښودله.
دا سند د هغه وخت د ایټاليایي دیپلوماتۍ په سیاق کې خورا مهم و، په ځانګړې توګه د ایټالیا د استعماري ارادې په اړه. دا هم د نورو اروپایي قوتونو، لکه انګلستان او فرانسې سره د اړیکو په پیاوړي کولو کې یوه مهمه برخه وه، او د ایټالیا په ختیځ تم سمنظور د سیاسي او اقتصادي وضعیت فکرونو حل کول.
د ایټالیا جمهوري قانون، چې په 1948 کال کې منل شوی، د معاصر ایټالیا په تاریخ کې یوه له تر ټولو مهمو اسنادو څخه دی. دا د دویمې جګړې وروسته جوړ شو، کله چې ایټالیا د بیا رغونې او د یوه دموکراتیک دولت په توګه د جوړېدو دوره تجربه کوله. د ایټالیا قوانینو د دولتي نظام بنسټونه، سیاسي نظام، او همدارنګه د اتباعو حقوق او آزادۍ تصویب کړې.
د قوانینو یوه له مهمو اړخونو څخه دا ده چې دا ایټالیا د یوې دموکراتیک جمهوریت په توګه تعریفوي، چې په ازادۍ، برابري او ورورولۍ لومړیو اصولو پر بنسټ ولاړه ده. دغه سند د انسان د حقونو مهمو حقونو، د بیان آزادۍ، د زده کړې حق، د کار حق او د ټولنیز تأمین حق ټینګار کوي. دا سند همدارنګه د واک د جلا کولو سیستم جوړ کړی، په دې سره مستقل اجراییه، قانون سازي او قضایي ارګانونه رامنځته کېږي. د ایټالیا جمهوري قانون د فاشستي دیکتاتورۍ نه د ایټالیا د دموکراتيکې حکومت ته د تګ نښه وګرځید، او د هیواد د معاصر سیاسي نظام په جوړښت کې یوه مهمه برخه وه.
د رومي تړون، چې په 1957 کال کې لاسلیک شوی، د اروپایي اقتصادي ټولنې (EEC) په جوړیدو کې یوه مهمه پړاو وه او د لویدیځې اروپا د هیوادونو د اروپایي اتحادیې په چوکاټ کې د یوې ټولنې د پرمختګ لپاره بنسټ و. دغه سند په روم کې لاسلیک شوی، او د دې هدف د یوې ګډې اقتصادي زون جوړول دی، چې اعضا هیوادونو ته اجازه ورکړي چې د خپلې اقتصادي وضعیت د ښه کولو او د سوله ایز همزیستي لپاره ګډ کار وکړي.
ایټالیا، لکه څنګه چې د لاسلیک کونکو یوه له مخکښو هیوادونو څخه، د ادغام پروسې او د اروپایي اتحادیې په وروسته مرحلو کې کلیدي رول درلود. د رومي تړون د اروپا د دولتونو ترمنځ د لا نژدې همکارۍ لپاره یوه مهمه ګام و او د ګڼ شمیر نورو توافقاتو پیل شو، چې وروسته یې د واحد اروپایي اسعار، شینګن زون او ګڼو نورو نوښتونو، چې د اتحاد ځواکمنتیا لپاره و، شتمني کړل.
د میلان اعلامیه، چې په 1962 کال کې لاسلیک شوې، د ایټالیا او واتیکان ترمنځ د اړیکو په سیاق کې یوه مهمه سند شوه. دغه سند د دولت او کلیسا ترمنځ د اړیکو په اړه ګڼ بدلونونه رامنځته کړل، په ځانګړې توګه دوی د ایټالیا په ټولنیز او سیاسي ژوند کې د کاتولیک کلیسا رول په اړه. اعلامیه د کلیسا او دولتي واک د انفصال اهمیت تایید کړی، چې په ایټالیا کې د سکولریزم د اصولو پلي کولو لپاره یوه مهمه ګام و.
سربیره پردې، په دې اعلامیه کې د مؤمنانو د حقوقو، د وجدان آزادۍ او د دولت د دین په هکله شرایط مشخص شول. د میلان اعلامیه په ایټالیا کې د دموکراسي پیاوړي کولو او د هیواد کې د مدني حقوقو او آزادۍ د تأمینولو لپاره مهم رول درلود.
د لیسبون تړون، چې په 2007 کال کې لاسلیک شوی، د یو له خورا نویو مهمو اسنادو څخه دی، چې ایټالیا د خپل فعالیت په ترڅ کې د اروپایي اتحادیې په چوکاټ کې لاسلیک کړی. دغه تړون د اروپایي اتحادیې د جوړښت په اصلاح کې یوه مهمه مرحله شوه او د هغې موسساتي بنسټ پیاوړی کولو لپاره کلیدي و. د لیسبون تړون د EU د تصمیم نیولو په پروسه کې اصلاحات، د اروپایي پارلمان واکونو پراختیا، او د اروپا د شورا د فعالیت ښه کولو پلان وتړۍ.
د ایټالیا لپاره، د لیسبون تړون د اروپایي اتحادیې په چوکاټ کې د هغې د نفوذ پیاوړي کولو او په اروپایي کچه کې د مهمو فیصلو په نیولو کې د هیواد د زیاتو فعال رول د تأمینولو لپاره مهم ابزار ګرځید. دا هم د EU کې یوه دموکراتیکه او شفافه تصمیم نیولو پروسې رامنځته کولو د هڅو یوه برخه شوه.
ایټالیا د مهمو اسنادو یوه شتمنه تاریخ لري، چې نه یوازې د هیواد د سیاسي او حقوقي نظام په جوړښت کې مرسته کړې ده، بلکه د معاصر اروپا په جوړولو کې هم کلیدي رول درلود. رومی قوانینو، د ایټالیا جمهوري قانون، د رومي تړون او همدارنګه نور مهم تاریخي اسناد د ایټالیا د دموکراتیک دولت په توګه د پرمختګ لپاره بنسټونه جوړ کړي، او د هغې د نړیوالې صحنې د پیاوړي کولو لپاره بنسټیز عوامل شول. دا اسناد نه یوازې د ایټالیا تاریخي پرمختګ څرګندوي، بلکه د معاصر ټولنې، د قانون او د نورو هیوادونو سره د اړیکو باندې هم تاثیر لري.