تاریخی انcyclopedia
د ایټالیا اتحاد، یا ریسوریجیمینتو، یو مهم تاریخي بهیر دی چې په ۱۸۷۱ کال کې پای ته ورسید، چې د بیلابیلو جلا جلا هیوادونو او سرزمینونو نه یو واحد ایټالوي دولت رامینځته کړ. دا بهیر د ۱۹ پیړۍ په اوږدو کې په ایټالیا کې د سیاسي، ټولنیزو او کلتوري بدلونونو پایله وه. دې بهیر د هیواد راتلونکي او د بین المللي سیاست کې د هغې موقعیت باندې لوی تاثیر درلود.
د ۱۹ پیړۍ په پیل کې ایټالیا په څو مستقل هیوادونو تقسیم شوې وه، چې په کې د ساردینیا سلطنت، د پاپ ریاست، د دواړو سوزلیانو سلطنت، او هم د بیلابیلو وړو د Duke-نو او جمهوریتونو شامل وو. دا سیاسي جدایي د مخکینیو پیړیو میراث و، کله چې ایټالیا څو فتحې تجربه کړې، چې د رومی امپراتورۍ، بیzantine امپراتورۍ او مختلفو آلماني سلطنتونو غالبیت شامل و.
د ۱۸ پیړیو پای - د ۱۹ پیړۍ پیل کې د ناپو لین او د هغه د پوځونو نفوذ د ایټالیانو ترمنځ د ملي ځان پوهیدو په بیداریدو کې مهم رول ولوبوه. د ناپو لین د سقوط وروسته په ۱۸۱۵ کال کې په ویانا کنګرې کې پخواني سرحدونه او ترتیب بیرته راګرځول شوي، چې یوازې د ایټالیانو د اتحاد غوښتنې ته وده ورکړه.
د ویانا کنګرې وروسته مختلف قومي آزادۍ غورځنګونه مشهور شول. په ۱۸۲۰-۱۸۳۰ کلونو کې، لکه د سوزلیانو uprising (۱۸۲۰) او د ۱۸۳۱ کال انقلاب، څو سرښندنې وکړې چې موجوده ترتیب راپدېښودل شي، خو ناکامه شوې. سره له دې، دا پیښې د ایټالیانو د ملي ځان پوهیدو په جوړولو کې د پام وړ وي.
د دې دور د کلیدي شخصیتونو په منځ کې، جوزیپ مادیيني دی چې د «ځوانه ایټالیا» غورځنګ تاسیس کړ او د جمهوریت او ملي یووالي نظریې ته پراخ بازار ورکړ. د هغه نظریات د ځوانانو هڅونه وکړه، مګر عملي پایلو ته ونه رسېدل.
د ساردینیا سلطنت کې د کملو کافور د ۱۸۵۲ کال په واک کې راتګ سره وضعیت بدلېدونکی شو. کافور، چې د ایټالیا اتحاد ته ژمن و، څو اصلاحات ترسره کړل، اقتصادي او اردو ته تازه ګري ورکړه، او د نورو اروپایي قدرتونو سره دیپلوماټیکي اړیکې جوړې کړې. هغه باوروو چې اتحاد یوازې د ځواک له لارې نه، بلکې د دیپلوماسي له لارې رامنځته کیدی شي.
کافور د ناپو لین III سره اتحاد رامینځته کړ، چې د فرانکو-پرشین جګړې (۱۸۵۹) ته لاره هواره کړه. د دې شخړې په پایله کې، د فرانسوي پوځونو په ملاتړ، ساردینیا وکولی شوه چې لومباردي د اتریشي امپراتورۍ نه بېرته واخلي. دا بریا د ساردینیا وضعیت پیاوړی کړ او په ایټالیا کې یې اغیزه زیاته کړه.
د ۱۸۶۰ کال په جنوبي ایټالیا کې د جوزیپ ګرابالدي لخوا تنظیم شوي شورونې پیل شوې، چې هغه د اتحاد لپاره د مبارزې سمبول شو. ګرابالدي، د «زرو» ډلې سره، د سوزلیانو ځای کې راښکته شو او د جنوبي سیمو د بربرانو څخه د آزادیدو مبارزه پيل کړه، چې د دوی د سقوط سره پای ته ورسیده. د هغه بریاوو هغه ته اجازه ورکړه چې دواړه سوزلیان د ساردینیا سلطنت سره یو ځای کړي.
کافور، د ګرابالدي د لاسته راوړنو په لیدو سره، له هغه سره ملګرتیا وکړه، او ژر به ټول جنوبي ایټالیا نوي سلطنت سره یو ځای شو. دا اتحاد نه یوازې سیاسي و، بلکه کلتوري و: د یو والي او مشترک ژبې نظریات د ایټالیانو په ذهن کې قوي شول.
په ۱۸۶۱ کال کې د ایټالیا سلطنت اعلان وشو، مګر اتحاد نه و بشپړ شوی، ځکه چې ځینې مهمې سیمې د دې سرحدونو نه بهر پاتې وې. په ځانګړې توګه، روم د پاپ ریاست لاندې و، او وینیس د اتریشي واک لاندې و.
په ۱۸۶۶ کال کې، د دریمې جګړې په پایله کې، ایټالیا وینیس ته ور زیاته شوه، او په ۱۸۷۰ کال کې، د فرانسوي امپراتورۍ د سقوط وروسته، ایټالیایي پوځونه روم ته داخل شول، چې دا د اتحاد وروستی پړاو و. روم د نوي دولت پلازمینه اعلان شو، او پاپ ریاست خپل عادي واکونه له لاسه ورکړ.
د ایټالیا اتحاد د هیواد په سیاسي، اقتصادي او ټولنیز ژوند عمیق تاثیرات وکړل. د واحدو ادارو، مالیاتو او قوانینو د رامینځته کولو هڅې وشوې، چې د مدیریت په ښه کولو کې مرسته وکړه. مګر د ایټالیا د شمال او جنوب ترمنځ د سیمه ییزو توپیرونو سره تړلې ستونزې را ولاړې شوې، چې په راتلونکو کلونو کې یې ټولنیز او اقتصادي شخړې ته لاره هواره کړه.
د نوې ایټالیا سیاسي سیستم د فساد، غیر مؤثر مدیریت او د خلکو نارضایتي په څېر چیلنجونو سره مخ شو. دا د راتلونکي بدلونونو او شخړو لپاره بنسټ جوړ کړ، چې په راتلونکو لسیزو کې څرګند شول.
د ایټالیا اتحاد سره د کلتوري ژوند کې پام وړ بدلونونه رامنځته شول. د ایټالوي ژبې او ادبیاتو پرمختګ د ملي ځان پوهیدو مهم اړخ و. ادبي شخصیتونه، لکه ایتالویو سویو او البرټو موراوی، خپل اثرات جوړول پیل کړل، چې د ایټالیایي هویت او کلتور انعکاس بیانوي.
همدارنګه اتحاد د هنر، معمارۍ او علم پرمختګ ته لار هواره کړه. ایټالیایانو د خپل تاریخ او کلتوري میراث سره ویاړ پیل کړ، چې د زړو رومی او منځنیو پیړیو هنر ته د ډیرې پاملرنې څرګندیدل.
د ایټالیا اتحاد د اروپایی تاریخ له مهمو پیښو څخه و، چې د قاره سیاسي نقشه بدله کړه. دا بهیر، چې د مبارزې، تناقضاتو او همکارۍ څخه ډک و، د عصري ایټالوي دولت د جوړولو بنسټ و. اتحاد نه یوازې د ملي هویت مسئلې په حل کې مرسته وکړه، بلکې نوي چیلنجونه هم رامنځته کړل، چې ایټالیا ورسره مخ شوه.