تاریخی انcyclopedia
پرتګالی ژبه د نړۍ ترټولو پراخې ژبوي څخه یوه ده، چې د 250 میلیونو څخه زیاتو خلکو لخوا ویل کیږي. دغه تاریخ د دوه زرو کلونو څخه زیات دی او د پرمختګ مختلفو مرحلو، تاثیرونو او بدلونونو له لارې تیریږي. په دې مقاله کې به موږ د پرتګالی ژبې د جوړيدو بنسټیز مرحلې، ځانګړتیاوې او کلتوري معنا ته کتنه وکړو.
پرتګالی ژبه د رومان ژبو ګروپ ته اړوند ده او دا له لاتیني ژبې څخه راځي. د څلورم او پنځم پېړۍ په ترڅ کې، د رومیانو د راتګ سره د پيرینیس ټاپو وزمې محلي او اوسیدونکو ته لاتینایي کول پیل شول. لاتیني ژبه د محلي ژبو، لکه کلتیک او ایبیرین ژبو سره ګډه شوه، چې د پرتګالی ژبې د جوړښت بنسټ شو.
د روم د امپراطورۍ د لویدو وروسته په پنځم پېړۍ کې، بې تمدن خلک ټاپو ته راغلل، پشمول ويسيګېت، چې دا هم په ژبه پراختیا باندې تاثیر وکړ. په دغه وخت کې د زړو پرتګالی ژبې جوړیدل پیل شول، چې په راتلونکی څو پیړو کې یې پرمختګ ادامه درلوده.
زړه پرتګالی ژبه (په نهمه تر دولسمې پېړۍ پورې) د پرتګالی ژبې یوه پخوانۍ بڼه ده، چې د اوسنيو پرتګالي او جزئي هسپانوي په سیمه کې پراختیا وموندله. په دې وخت کې ژبه لا هم معیار نه شوې وه او مختلفو لهجو شتون درلود.
زړه پرتګالی ژبه د لومړیو لیکلي سندونو، لکه "Cancioneiro da Ajuda" او "Cancioneiro Geral" د جوړیدو سره لا څرګند شوه. دغه شعرونه د هغه وخت کلتوري او ټولنیزو اړخونو پراختیا ته اشاره کوي او د پرتګالی ادبیاتو جوړولو په عمل کې پیل کوي.
له دیشتۍ پېړۍ راهیسې، زړه پرتګالی ژبه په تدریجي ډول منځ پرتګالی ته بدلیږي، چې له هیواد دننه سیاسي او کلتوري بدلونونو سره تړاو لري. په دې دوره کې پرتګال خپلواک پادشاهی کیږي او ژبه لاسته راوړنې ښکارندويي کوي.
منځ پرتګالی ژبه، چې تر شپاړسمې پېړۍ پورې موجوده وه، نور هم واضح ګرامري جوړښتونه او الفاظ لري. د نوو ادبي کارونو، لکه "لوزیاد" د لوئش دی کامؤنس په څیر، د ژبې مقام لوړول او د پوه خلکو ترمنځ پراختیا موندل مرسته وکړه.
له شپاړسمې پېړۍ راهیوالي و، د ریناسانس دورې په ترڅ کې، پرتګالی ژبه د پرمختګ او معیار کولو له پروسې سره مخ شوه. په دې وخت کې پرتګال نوو ځمکو ته سیده ویزه کوي او ژبه د نړۍ په عمومي کې، خصوصاً برازیل، افریقا او آسیا کې خپره شوې. دغه نفوذ د نوو لهجو او تلفظونو په رامنځته کولو لامل شوې.
د پرتګالی ژبې زده کړی تر یوې معیاري پروسې لاپسې پراخه شوې. په ۱۵۳۶ کې د پرتګالی ژبې لومړۍ ګرامر تاسیس شوه، چې د اندری دی بیناوانټو لخوا لیکل شوې. دغه اثر د ژبې او د هغې قوانینو زده کړې لپاره بنسټیز وي.
عصري پرتګالی ژبه، چې موږ یې نن ورځ پیژنو، د مختلفو لهجو او نورو ژبو څخه د اخیستلو تعامل په پایله کې جوړه شوې، لکه عربي، فرانسوي، انګلیسي او هسپانوي. پرتګالی ژبه په څو بیلابیلو نسخو تقسیم شوې، چې اروپایي، برازیلي، افریقاوي او آسیاوي شامل دي، چې هر یو یې ځانګړتیاوې او جزیات لري.
په برازیل کې، چیرې چې پرتګالی ژبه حاکمه ژبه بلل کیږي، د څو قومی ډلو تاثیر له امله د محلي کلتور او د دودونو په تړاو ځانګړي بیانات، تلفظونه او حتی نوې کلمې رامنځته شوې.
پرتګالی ژبه د شتمنو الفاظو او پیچلې ګرامر لري. دا د جندرونو، تغییرونو او وختونو سیستم کاروي، چې دا په نورو رومان ژبو کې ورته کیږي. د پرتګالی ژبې مهمو اړخونو کې تاکید او انټونیشن هم شامل دي، چې د کلمو معناوې بدلېدی شي.
پرتګالی ژبه د لاتیني اصلونو ډیر څه ساتلي، مګر لا هم ځینې له نورو ژبو اخیستونکي الفاظ لري چې د دې ژبې د پیغام پراختیا ته زیاته شوي. د بیلګې په توګه، د پرتګالی ژبې ډیری الفاظ د عربي اصلونو لري، چې د منځنۍ پیړۍ په مهال را وارد شوي، کله چې عربي هیوادونه د ایبیرین ټاپو باندې مهمې اغېزې درلودلې.
پرتګالی ژبه یوازې د خبرو وسیله نه بلکې د پرتګالی خلکو په کلتور او هویت کې یوه مهمه برخه ده. دا د پرتګالی ادبیاتو، موسیقۍ او هنرونو لپاره بنسټیزه شوه، د دې ژبې شتمنۍ په شمول ممتاز آثار لري.
بله دا چې، پرتګالی ژبه په ځینو سیمو کې د نړیوالو دیپلوماټۍ او سوداګرۍ ژبه شوې، د استعماري میراث له امله. دا د پرتګالی ژبې د ډلې (CPLP) په شان سازمانونو کې مهم رول لري چې د کلتوري او اقتصادي همکارۍ ملاتړ لپاره د پرتګالی ژبو هیوادونه یوځای کوي.
د پرتګالی ژبې تاریخ د دوامداره پرمختګ، نفوذ او بدلونونو تاریخ دی. د دې لاتیني سرچینو نه تر عصري حالت پورې، دا یوه اوږده لاره تیرې شوې، نوې بڼې او معناوې ترلاسه کوي. پرتګالی ژبه لاهم د نړۍ ترټولو مهمو او پراخې ژبو کې پاتې کیږي، په پرتګالی ژبو هیوادونو کې د کلتوري هویت او ټولنې په جوړولو کې کلیدي رول لوبوي.