تاریخی انcyclopedia
په لیبیا کې مدني جګړه، چې په ۲۰۱۱ کال کې پیل شوه، د دې دور له ترټولو مهمو پیښو څخه یوه شوه، چې د هېواد سیاسي منظر بدل کړ او د اوږدمهاله حاکم معمر قذافي سقوط ته یې وده ورکړه. دغه ټکر، چې په پراخه توګه د "عربي پسرلي" د یوې برخې په توګه و، د استبدادي رژیمونو کمزوري اساسي حقیقت وښود او په شمالي افریقا او منځني ختیځ کې د بدلونونو کاتالیزر و. په دې مقاله کې موږ د مدني جګړې دلایل، لړۍ او پایلې وڅیړو، او د قذافي سقوط او د هغه اغیزې په لیبیا باندې خبرې کوو.
د ابتدایي لاسته راوړنو سره سره، د قذافي رژیم د جدي داخلي ستونزو سره مخ شو، چې په پایله کې یې مدني جګړې ته لاره هواره کړه. د دې ټکر اصلي دلایل عبارت دي له:
د قذافي رژیم پر ضد احتجاجونه په فبروري ۲۰۱۱ کال کې پیل شول، که چیرې څو فعالین په بنغازي کې نیول شوي و. احتجاجونه له چټکۍ سره لا پراخ شوي او د قذافي د استعفا غوښتنې ته یې لاره هواره کړه. ژر وروسته، د دولتي ځواکونو له خوا د احتجاجونو سخت سرکوب وروسته، ټکر د مسلح تمرد په بڼه بدل شو.
په مارچ ۲۰۱۱ کال کې، د مخالفینو ځواکونو د ملي انتقالی شورا (NTC) جوړوله، چې د احتجاج کونکو ګټې استازیتوب وکړ او د رژیم د ړنګولو لپاره د عملونو هماهنګي یې وکړه. NTC د خپل مشروعیت اعلان وکړ او د نړیوال ملاتړ غوښتنه وکړه.
د لیبیا حالت د خرابیدو او بشري بحران په وړاندې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا پرېکړه وکړه چې یوه نظامي عملیات ترسره شي. په ۲۰۱۱ کال د مارچ ۱۹ مه نېټه د ناتو عملیات پیل شول، چې هدف یې د ملکي وګړو د ساتنې او پاڅون کوونکو د ملاتړ یقیني کول و.
د هوایي بریدونو او د پاڅون کوونکو ځواکونو د هماهنګې ملاتړ په مرسته، نړیواله ټولنه د قذافي رژیم سره د کمزوري کولو هڅه وکړه. دغه مداخلت د جګړې د لړۍ بدلولو کې مهمه ونډه ولوباوله، پاڅون کوونکو ته د کلیدي ښارونو او ځمکو نیولو فرصت ورکړ.
جګړه د څو میاشتو لپاره دوام وکړه، چې سختې جګړې او بشري ناورینونه ورسره ملې وې. د ټکر مهمې پیښې عبارت دي له:
په ۲۰۱۱ کال د اکتوبر ۲۰ مه نېټه، معمر قذافي د خپل زیږیدلي ښار سیرت کې ونیول شو او ووژل شو. د هغه مرګ د اوږد حکمراني پای ته رسونې سمبول شو او د پاڅون کوونکو او هغو وګړو تر منځ خوشحالۍ راوستلې چې بدلون غوښتونکي و.
د قذافي د سقوط وروسته، د واک تشې رامنځته شوې، چې د سیاسي نااستحکام او د مختلفو ګروپونو تر منځ د ټکر سبب شوه. سره له دې چې د خنثی کولو لپاره د ډیکتاتور په توګه بریالی عمل ترسره شو، لیبیا د جدي چیلنجونو سره مخ شو:
په لیبیا کې مدني جګړه او د معمر قذافي سقوط د هېواد په تاریخ کې مهمې دورې بلل کیږي. که څه هم دغه پیښې د لیبیایانو لپاره د آزادۍ او دموکراسي په لاره کې نوې شته فرصتونه رامنځته کړې، خو دې هم یې وښوده چې د استبدادي رژیم د سقوط وروسته څومره نازک کیدی شي د سولې حالت. لیبیا لا تر اوسه د نوي ټولنې د تاسیس سره مخامخ ده، او د ثبات د پیدا کولو هڅې د دې خلکو لپاره یوه جدي او مهمه چاره پاتې ده.