تاریخی انcyclopedia
د مالیزیا استعماری دوره څو پېړیو ته غځېدلی، د 15مې پېړۍ نه پېل او د 20مې پېړۍ ترمنځ پاې ته رسېږي. دا دوره د مهمو بدلونونو وخت و، کله چې بېلابېلو انوروبي قدرتونو د ستراتیژیکي مهم مالایي ټاپو او د هغې سرچینو کنترول لپاره مبارزه وکړه. د استعماری قدرتونو اغېز پر محلي خلکو، اقتصاد او کلتور ژور او اوږدمهاله و.
د اروپایي استعمار لومړۍ لړۍ د 16مې پېړۍ په پیل کې پېل شوه، کله چې پرتګالیان، چې د أفونسو د الوبوكيرك لخوا رهبري کېدل، په 1511 کال کې ملاکا ونیوله. دا پېښه د مالیزیا په تاریخ کې یوه مهمه مرحله وه، ځکه ملاکا د هند او چین ترمنځ د سوداګرۍ یوه کليزې تګلاره وه.
د پرتګالی حکومت لاندې ملاکا د مسحیت او اروپایي کلتور د خپرولو لپاره مهم مرکز شو. مګر پرتګالیان د محلي سلطانانو او سیال اروپایي قدرتونو څخه په ډاډه توګه بریدونه مخې ته راولي. انګلستان زموری، او په 1641 کې ملاکا د هالندانو لخوا ونیول شوه.
هالند د مسوګ دیني سوداګرۍ او نورو توکو کنترول ته هڅه کوله، او له همدې امله د ملاکا نیول د دوی د پراخې استعمارې ستراتیژۍ یوه برخه وه. هالندانو د ټاپو په ټوله کې سوداګریزې پوسټونه جوړ کړل او په سیمه کې یې خپل ځواک پیاوړی کړ.
هالندانو په محلي اقتصاد کې بدلونونه راوړل، د هډوکې، کافی او شکر د تولید او صادراتو تمرکز کړی. مګر د دوی حکومت هم د محلي حکام او خلکو سره د شخړو سبب شو، چې په پایله کې د سیمه ییزو بې ثباتۍ سبب شوه.
د 19مې پېړۍ په پیل کې، د انګلستان امپراتورۍ په مالیزیا کې حاکمیت پیل کړ. د لومړۍ انګلو-برما جګړې وروسته، په 1824 کې انګلستان د هانګ کانګ تړون لاسلیک کړ، چې په سیمه کې یې خپله تاثیر تآکید کړ. انګلستان په ستراتیژیکي مهمو سوداګریزو لارو او سرچینو، لکه د ربر او اودو موادو کنترول ته هڅه کوله.
له 1874 کال راهیسې، انګلستان په مالیزیا کې د مستقیمه حکومت سیستم رامنځته کړ، چې د مالایي ایالتونو اتحادیه جوړه کړه. دې انګلستان ته اجازه ورکړه چې کورني چارو کنترول وکړي، پداسې حال کې چې محلي سلطانان په ځای کې حاکم پاتې شول. انګلستان په مالیاتو، تعلیم او بنسټونو کې اصلاحات ترسره کړل.
د انګلستان د حکومت لاندې، مالیزیا د معدني موادو او کرنې په برخه کې یو مهم مرکز و. د بهرني کارګرانو راجلبول، په خاصه توګه د چین او هند نه، د هېوادونو د ډیموګرافیک پلانیو بدلون راوست او یوه څو کلتوري ټولنه رامنځته کړه. دې د نوو ټولنیزو او اقتصادي طبقو د راپیدا کیدو سبب شو.
انګلستان په فعاله توګه بنسټونه پرمختګ کړه، په شمول د ریل پټلۍ، بندرونو او مواصلاتي شبکو جوړول. دې سوداګرۍ او اقتصادي ودې ته وده ورکړه. مګر، سره له دې چې اقتصادي پرمختګ و، محلي خلک اکثره وخت د فقر سره مخ و او د سرچینو د استفادې څخه مناسبې ګټې نه ترلاسه کړې.
استعماری دوره هم په ټولنه کې مهمو بدلونونو ته راوستل. انګلستان د تعلیم سیستم تطبیق کړ، مګر دا یوازې د ځینو ځایی خلکو لپاره شتون درلود. د ډیر شمېر مالیزي خلک د تعلیم سیستم بهر پاتې شول، چې د ټولنیزې طبقې د ایجاد سبب شول.
د انګلستان د راتګ سره، په مالایی ټاپو کې د کلتوري دودونو تبادله پیل شوه. محلي رواجونه او جشنونه د انګلیسي دودونو سره یوځای شول، چې یوه ځانګړې کلتوري پالش رامنځته کړه. بیا هم، په ټولنه کې د نسبي او مذهبي بنسټ د شخړو شتون درلود.
د 20مې پېړۍ په منځ کې، د دویمې نړیوالې جګړې پېل او له هغه وروسته د انګلستان د واک د راپرېوتو سره، د خپلواکې غوښتنې حرکت په انکشاف کې وګرځي. محلي مشران، لکه تونکو عبدالرحمان، خپلواکې او په حکومت کې د مالیزيانو د زیات نفوذ لپاره مبارزې پیل کړې.
د جګړې وروسته د دهوجلونکي پروسه چټکه شوه. په 1957 کې مالایا خپلواکي ترلاسه کړه، د سیمه کې د استعمار واک څخه خلاصیدو په برخه کې یوه له لومړي دولتونو څخه شوه. دا لحظه د مالیزيانو د ځان ټاکنې او د خپلو سرنوشت مدیریت حق لپاره د مبارزې سمبول شو.
د مالیزیا استعماری دوره په تاریخ، کلتور او ټولنې کې ژور اثرات پرېښوده. د استعماری قدرتونو اغېز د هېواد د پرمختګ په برخه کې د پام وړ بدلونونه راوړل، چې د هغې راتلونکي لاره وټاکله. د دې دورې مطالعه د مالیزیا د عصري ټولنې او د دې تنوع په اړه ښه درک ورکوي.