تاریخی انcyclopedia
د تایلند پخوانۍ تاریخ، لکه څنګه چې د جنوبي ختیځ آسیا د نورو هیوادونو، د کلتور او تمدن په میندو کې ګڼ شمیر بدلونونه رانغاړي، کوم چې د زرو کلونو په تیریدو کې رامنځته شوي دي. د تایلندي ټولنې جوړیدل د خلکو د هجرتونو، د کرنې د پرمختګ، سوداګرۍ او کلتوري بدلون سره تړاو لري. د پخوانیو تمدنونو او کلتوري اغیزو تنوع تایلند ته ځانګړی ځای ورکړی دی چې د بډایه میراث سره سم دی.
آرکولوجیکي موندنې ښیي چې لومړي خلکو د تایلند په اوسني سیمو کې شاوخوا 40 زره کاله مخکې اوسیدلي. دغه لومړني قبیلې ښکار او راټولول کوي. له زراعت ته د تېرېدلو په ترڅ کې، شاوخوا 4000 کاله مخکې له زېږیدو، د کوچني ژوند د برازیت لوری ونیول شو، چې دا د دایمي استوګنې جوړولو کې مرسته وکړه.
د پخوانیو آرکولوجیک کلتورونو لکه د بان چينګ کلتور، تایلند په شمال کې موجود و، او د هغې نښې په کمي کیمیا او نورو آثار کې لیدل کیږي. په سیمه کې هم داسې کلتورونه د پيدایښت په حال کې وو، لکه د تائی-لاو کلتور چې په آرکولوجیکي تاریخ کې یې د پام وړ نښې پری ایښي.
په ۱-۶ میلادي پېړیو کې د تایلند په اوسني سیمه کې لومړي حکومتونه جوړ شوي، چې په کې فنېن او چنلا شامل دي. دغه حکومتونه د هندي کلتور له قوي اغیزې لاندې و، چې دا د دین، هنر او معمارۍ په اړه څرګندېږي. په دې وخت کې، د ب budhism او هندویزم خپرېدل ددې سیمې په کلتور باندې پام وړ تاثیر وکړ.
له ۹ پېړۍ نیولې، د کمبوجیا د اوسنۍ سیمې او د تایلند ځینې برخې په اړه د کمر سلطنت د رامنځته کیدو پیل وشو. دغه دوره د لوي معبدونه د جوړیدو او د لیکل شوي کلتور د پرمختګ په لور د پام وړ وه. مګر تر ۱۳مې پېړۍ پورې د کمرونو اغیزه کمه شوه، او د هغوی پر ځاې نوې تایلند سلطنت راښکاره شوه.
په ۱۳مې پېړۍ کې د تایلند په شمال کې د سُخوتائی سلطنت رامنځته کیږي، چې د لومړیو تایلندي دولتونو څخه شمېرل کیږي. د سُخوتائی بنسټګر، پاچا رامجکمهانه، مختلف قومونه سره یو ځای کړل او یوی تایلند دولت ته یې وده ورکړه. د هغه په زمانه کې لومړی تایلندي لیک سالم شو او کلتور یې په تیزۍ سره وده وکړه.
سُخوتائی د مهمو کلتوري او سیاسي مرکزونو په توګه وده وکړه، او بودیسم د دولت اصلي دین شو. په دې وخت کې د ګڼ شمیر معبدونو جوړیدل، چې تر ټولو مشهور یې واټ ماهاټا دی، چې پخوانۍ تایلندي معمارۍ نښې لري.
په ۱۴مې پېړۍ کې د سُخوتائی پرځای یوه ځواکمنه سلطنت آیوتهیا راځي، چې تر ۱۸مې پېړۍ پورې موجوده و. دا سلطنت د جنوبي ختیځ آسیا له لویو او قدرتمند حکومتونو څخه و. آیوتهیا د سوداګرۍ یوه مهمه مرکز و، او دلته سوداګر د ټوله نړۍ څخه راغلل — له چین څخه تر اروپا پورې.
په دې دوره کې د تایلند کلتور خپلې غوره دورې ته ورسید. بودیسم، هنر او ادبیات په چټکۍ سره وده وکړه. معبدونه، لکه واټ پاهرا سی سانپیت او واټ چایواتنارام، د دې وخت معماري د عظمت نښې شوې.
د پیړیو په اوږدو کې، تایلند د ګاونډیو حکومتونو او امپراتورانو په اثر وو. د مایانمار او لاوس پرمختګونه د جګړو سبب شول، مګر د دې سره سره، تایلند خپل مستقل لاسته راوړونې وساتلې. د بهرنيو قوتونو سره د پرانستلو تګلاره او د نړیوالې سوداګرۍ کې فعاله ګډون د تایلند سلطنت ته خپلې لاسته راوړنې پیاوړې کړې.
په ۱۸مې پېړۍ کې د تایلند لپاره نوې دوره پیل شوه. د فرانسې او بریتانیا له خوا د ګواښونو په چټکۍ سره، سلطنت د خپل مستقل ساتلو او عصري کولو ته هڅې پیل کړې. دا د راتنکوسین دورې پیل وو، چې تر نن ورځې پورې روانه ده.
د تایلند پخواني وختونه د بډای کلتوري او تاریخي میراث دوره ده. د تایلندي ملت جوړول د ګڼ شمیر عواملو سره تړاو لري، د هجرت، سوداګرۍ او د ګاونډیو خلکو سره کلتوري تعامل په شمول. دا پیښې ځانګړی هویت رامنځته کړې، چې ننۍ تایلند کلتور کې ژوندی دی. د هیواد د پخوانۍ تاریخ مطالعه د دې عصر اوسني ټولنې او کلتوري دودونه چې نن د نړۍ په ټولو برخو کې سیلانو او پلټونکو ته سرور ورکوي، ښه پوهیدل ممکنوي.