تاریخی انcyclopedia
د برتانوي مستعمراتي حکومت په اوګنډا کې له نولسمې پیړۍ د پای څخه تر شلمې پیړۍ د منځ پورې دوام درلود او پر ټولنیز، اقتصادي او سیاسي پرمختګ باندې یې مؤثره اغېزه وکړله. دا وخت د مدیریت، کلتور او ټولنې جوړښت کې د بدلونونو ځانګړتیا لرله، چې په اوګنډا کې یې ژور اثر پریښود.
له نولسمې پیړۍ د پای څخه برتانيا په ختیځ افریقا کې خپل مستعمراتي ملکیتونه پراخول پیل کړل. اوګنډا د برتانوي څیړونکو او مشنریانو پام را جلب کړ، چې د دې ستراتیژیک موقعیت او طبیعي سرچینو له کبله وه. په ۱۸۸۸ کال کې، برتانوي شرکت "Imperial British East Africa Company" د اوګنډا په مدیریت حق ترلاسه کړ، چې د مستعمراتي دورې پیل شو.
له ۱۸۹۰ کلونو په پیل کې، د محلي حاکمینو سره د توافق وروسته، برتانيا د اوګنډا په اړه خپل نفوذ زیات کړ. په ۱۸۹۴ کال کې، اوګنډا د برتانوي پروتیکتوریټ په توګه اعلان شوه، چې د محلي سلطنتونو پای ته ورسید او برتانوي اداره رامنځته شوه.
د پروتیکتوریټ د تاسیس سره، برتانويانو یوه نوې د ادارې سیستم وده ورکړه، چې د محلي دودونو پر بنسټ و، مګر د مستعمراتي چارواکو په کنټرول کې. د ولسوالیو سیسټم د رامنځته کولو او د محلي رهبرانو ټاکل چې "چيف" بلل کیدل، د نظم ساتلو او مالیاتو راټولولو کې مرسته وکړه.
برتانوي اداره د واک مرکزي کولو او د سرچینو کنټرول ته سترګې په لار وه. دا د محلي حاکمینو سره شخړې رامنځته کړې، چې خپلې واکونه یې له لاسه ورکړي. سربېره پر دې، ډیری محلي رهبران د مستعمراتي چارواکو سره همکاری وکړه، چې د برتانوي نفوذ پیاوړتیا کې مرسته وکړه.
د مستعمراتي حکومت په موده کې په اوګنډا کې په اقتصاد کې لویی بدلونونه رامنځته شول. برتانويانو نوې زراعت ټیکنالوژي معرفي کړه، چې د کافي، چای او نورو صادراتو فصلونو تولید زیاتیدو کې مرسته وکړه. دا بدلونونه، داسې حال کې چې اکثراً د محلي وګړو په هزینه کې ترسره شوي، محلي خلکو ته د کار د ترسره کولو لپاره ځانګړې هڅونې ورکړي.
د زیربنا پرمختګ، چې د سړکونو، اوسپنې لارو او تلګراف لاینونو جوړونې شاملېږي، د مستعمراتي سیاست یوه مهمه برخه شوه. دا پروژې د اوګنډا د نړیوال اقتصاد سره یوځای کولو کې مرسته وکړه، مګر اکثراً د محلي خلکو د ګټو په اړه بې پروايي ترسره شوې.
د برتانوي مستعمراتي حکومت نوې کلتوري او ټولنیزې نظریې اوګنډا ته راوستلې، چې د زده کړې او مذهب شامل دي. مشنران د مسیحیت د خپرولو او تعلیمي ادارو د تنظیمولو کې مهم رول درلود. په پایله کې، د لوستلو او لیکلو سطحي لوړه شوه، مګر اکثراً زده کړې یوازې د ځانګړو ټولگیو لپاره موجوده وه.
له بلې خوا، مستعمراتي حکومت هم د ټولنیزې جلاوالی او نابرابري رامنځته کړه. محلي رسومات او دودونه د لوېدیځ کلتور په وړاندې فشار کې و، چې د ځینو اوګنډیانو لخوا مقاومت رامنځته کړ. بیلابیل قومونه خپل ملي یوالی په پوهیدو پیل کړل، چې په راتلونکي کې د خپلواکې غوښتنې بنسټ شوی دی.
له شلمې پیړۍ له پیله په اوګنډا کې د هغه سیاسي غورځنګونو جوړول پیل شول چې د مستعمراتي حکومت پر ضد وو. ابتدا کې یې د برتانويانو په معاضدو سیستم کې فعالیت کاوه، مګر ورو ورو غوښتنې یې لا رادیکالي شوې. یوه له لومړیو مهمو غورځنګونو څخه "اوګنډا ملي کانګرس" په ۱۹۵۲ کال کې رامنځته شوه، چې د محلي وګړو لپاره د زیاتې اتنوموۍ او حقونو غوښتنه کوي.
د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، سیاسي فعالیّت زیات شو، او په ۱۹۴۵ کال کې "بوګاندا ځوانانو غورځنګ" جوړ شو، چې د سیاسی بدلون لپاره هلې ځلې کوونکي ځوانان یوځای کړه. په ۱۹۶۰ کې ټاکنې ترسره شوې، چې د اوګنډا د سیاسي خپلواکۍ په لور لومړی ګام و.
په ۱۹۶۲ کال کې اوګنډا خپلواکي ترلاسه کړه، او دا پیښه د محلي خلکو د حقونو لپاره د دریو کلونو جګړو پایله وه. مګر د مستعمراتي وراثت لا هم د هیواد په سیاسي ژوند باندې اغیزه درلوده، او داخلي شخړې په ډیر ژر د حکومت بدلیدو او د پوځی coups سبب شوې.
د برتانوي مستعمراتي حکومت په اوګنډا کې د هیواد په تاریخ کې ژور اثر درلود. که څه هم دا د اقتصادي پرمختګ او تعلیم لپاره مرسته وکړه، د استعمار پایلې هم نابرابري، ټولنیزې شخړې او کلتوري هویت د لاسه ورکول شاملېږي. معاصر اوګنډا لا هم خپل مستعمراتي تېر و ارزوي او د انسانانو حقوق او تنوع ته د درناوي پراساس راتلونکی جوړوي.