تاریخی انcyclopedia
میلتن اوبوته د اوګانډا یوه کلیدي سیاسي څیټه شوه کله چې هیواد یې په ۱۹۶۲ کې له انګلستان خپلواک شو. هغه د هیواد مشري په داسې دوره کې وکړه چې د پام وړ بدلونونو او ننګونو سره مخ شو. د هغه واکمنۍ نږدې دوه لسیزې ته وغزیدلې، په دې موده کې هم لاسته راوړنې او هم تراجیديې رامنځته شوې چې د اوګانډا په تاریخه کې یې ژور اثر پرېښود.
میلتن اوبوته په ۱۹۲۵ کې زیږیدلی دی او په اوګانډا کې یې د ښوونځي او کالج زده کړې کړې، وروسته یې په انګلستان کې خپلې زده کړې ته دوام ورکړ. د هغه سیاسي مسلک د اوګانډا ملي کانګرس کې د ګډون سره پیل شو، چیرته چې هغه د خپلواکۍ د غوښتنې لپاره یو له مخکښو څیړونکو څخه و. اوبوته د یو ملي دولت د جوړولو ملاتړ وکړ، چې دې سره یې ډیری پلويان راجلب کړل.
کله چې اوګانډا په ۱۹۶۲ کې خپلواکي ترلاسه کړه، اوبوته د هیواد لومړنی وزیر شو. په ۱۹۶۳ کې هغه رئیس جمهور وټاکل شو، او په ۱۹۶۶ کې یې د دولت کودتاه وکړه، پارلمان یې پرېاوه او ځان یې د پراخواکو اختیارونو سره رئیس جمهور اعلان کړ.
د خپلې واکمنۍ په پیل کې، اوبوته د هیواد د اقتصادي پرمختګ پر وړاندې تمرکز وکړ. هغه د کلیدي اقتصادي سکتورونو، لکه کرنه او صنعت، ملي کولو لپاره څو اصلاحات ترسره کړل. دا اصلاحات د استعماري جوړښتونو د اغیزې کموالي او د خپلواک اقتصاد د رامنځته کولو لپاره تر سره شوي وو.
خو د اوبوته ټول اصلاحات بریالۍ نه شوې. ډیری یې د تولید کمښت او اقتصادي ستونزو ته یې لاره هواره کړه. ملي کول، که څه هم د ټولنیز عدالت په مفکورې غځول شوی و، اکثره وخت د مناسبو پلانونو او چمتووالي پرته ترسره شول، چې دا د اقتصادي ودې پر وړاندې منفي اغیزه درلوده. اوګانډا د خوراکي توکو د کمښت او نورو اقتصادي ستونزو سره مخ شوه.
د اوبوته واکمنۍ هم د استبدادي میتودونو سره اړه درلوده. هغه د سیاسي مخالفینو د له منځه وړلو لپاره د قوت په کارولو سره هغوی ته ځواب ورکړ. د عامه نیولو او د مظاهرو د زور زیاتیو پیښې موجودې وې. د اوبوته حکومت د رسنیو او سیاسي ګوندونو کنټرول پر مخ وړلو، چې دا سرکوبي او د بشري حقونو سرغړونې ته لاره هواره کړه.
سیاسي تعقیبونه د اقتصادي ستونزو سره یوځای د خلکو نارضایتي رامنځته کړه. دا نارضایتي ژر تر ژره د مخالف خوځښتونو د زیاتیدو لامل شوه، په ځانګړي توګه د ایدی امین په مشري د خوځښت رامنځته کیدل، چې په نهایت کې د اوبوته قدرت لپاره جدي ګواښ شو.
په ۱۹۷۱ کې، د اقتصادي ستونزو او زیاتیدونکي نارضایتي استفاده، ایدی امین د یوه نظامي کودتا سره اوبوته له قدرته وغورځاوه. امین د هیواد مشري په غاړه واخیسته او یوه ظالم رژیم یې جوړ کړ، چې د زور او سرکوب ځانګړتیاوې یې درلودې. دا پیښه د اوبوته واکمنۍ پای ته ورسېده او د اوګانډا په تاریخ کې د یوې نوې، لا زیات تیاره دورې پیل و.
د اوبوته د له منځه تلو وروسته، هغه اړ شوی چې د مهاجرت په لور لاړ شي، لومړی تانزانیا ته، او بیا نورو هیوادونو ته. د تبعید په وخت کې هغه د اوګانډا ته د راستنېدو او د خپلې سیاسي مسلک بیا نیولو په پلوۍ کار کولو ته دوام ورکړ. اوبوته د استبداد او استبداد ضد مبارزې سمبول وګرځید، که څه هم د هغه خپله واکمني هم د څو متنازعو اړخونو سره مملو وه.
په ۱۹۸۰ مو کلونو کې، اوبوته اوګانډا ته راستون شو او د ټاکنو وروسته یې بیا رئیس جمهور شو. خو د هغه راستنېدل د نوو شخړو او暴力 سره مل و، چې دا د دې اشارې کونکي و چې هغه د هیواد ثبات په تأمین کې ناکامه شوی دی. په پای کې، هغه په ۱۹۸۵ کې بیا له منځه لاړ.
د اوبوته میراث متنازع پاتې دی. د هغه واکمني د لاسته راوړنو او د بشري حقونو د جدي سرغړونو په توګه توصیف شوې. اوبوته د اوګانډا د خپلواکۍ لپاره د مبارزې یو له لومړنیو رهبرانو څخه و، خو د هغه د واکمنۍ میتودونه او استبداد د هیواد پر وړاندې منفي اغیزه وکړه.
د میلتن اوبوته واکمني د اوګانډا تاریخ کې یوه مهمه برخه ده، چې د لاسته راوړنو او ناکامیو سره سپيڅلې ده. د خپلواکۍ او اقتصادي اصلاحاتو لپاره د هغه ونډه نه شي انکار کیدی، خو د هغه استبدادي د اوو د اصولو او د مخالفینو د سرکوبونه لا تر اوسه د نیوکې موضوع پاتې کیږي. د هغه د واکمنۍ درسونه د اوګانډا د راتلونکي پرمختګ او د هغې سیاسي تاریخ په پوهیدو کې مهم دي.