تاریخی انcyclopedia
د مکسیکو تاریخ یو پیچلی او څو اړخیزه پروسه ده چې زرګونه کاله covering . له پخوانیو تمدنونو نه تر عصري دولت پورې، مکسیکو ډیر بدلونونه په ګوته کړل چې د دې کلتور، اقتصاد او ټولنې جوړښت یې اغیزه وکړه.
د مکسیکو تاریخ د پخوانیو تمدنونو لکه اولمیک، تیوتیواقان، مایا او آزټیک له ادبیاتو پیلیږي. دغه کلتورونه په معمارۍ، هنر او نجوم کې مهم میراث پریښی دی.
اولمیک چې د مزیو امریکې لومړۍ تمدن ګڼل کیږي، له 1200 قبل له زېږیدو څخه تر 400 میلادي پورې موجود ول. دوی د خپلو لویو ډبرو سرونو او پرمختللې سوداګرۍ سیستم له امله مشهور دي.
د مایا تمدن له 250 تر 900 میلادي پورې په مکسیکو او مرکزي امریکا کې اوج ته راغلی. مایا پیچل شوې لیکنې، نجوم او کلیندري جوړ کړي، او د ټیکال او پالنکی په څیر عظیم ښارونه جوړ کړي.
آزټیک چې د ټولو نه پیژندل شوی تمدن دی، په 14 پیړۍ کې واکمن شول. د دوی پلازمینه ټینوچتیتلán (اوسنی مکسیکو) د نړۍ له تر ټولو لویو ښارونو څخه یو و. آزټیک یوه قوي دولتي جوړښت رامنځته کړ، چې د زراعت اقتصاد او نظامي پراخیدو پر بنسټ ولاړ و.
د 16 پیړۍ په پیل کې هسپانوي کنکیستادور هرناندو کورتس د آزټیکي امپراتورۍ ونیوه، چې د مکسیکو د هسپانوي استعمار پیل و. په 1521 کې د استعماري حکومت دوره پیل شوه، چې نږدې 300 کاله لاړه.
استعماري مکسیکو د کاسټ سیسټم له مخې تنظیم شوی و، چیرې چې هسپانوي د لوړو پوستونو په لاس کې ول، او محلي اوسیدونکي او غلامان د ټولنې په ټیټو کچو کې ول. دا عمیق ټولنیز او اقتصادي توپیرونه رامنځته کړل.
د 19 پیړۍ په پیل کې په مکسیکو کې د ازادۍ لپاره غورځنګ پیل شو. په 1810 کې میګل ایدالګو، کشیش، خلکو ته د هسپانوي تسلط پروړاندې راپورته کیدو الهام ورکړ.
د اوږدې مبارزې وروسته، مکسیکو په 1821 کې آزادي ترلاسه کړه، مګر هیواد د سیاسي عدم ثبات او داخلي شخړو سره مخ شو.
د ازادۍ د ترلاسه کولو وروسته، مکسیکو د څو شخړو له لارې تیری شوی، په ټاکلو کې د میکسیکي-امریکایې جګړې (1846-1848) او ملکي جګړه. په 1857 کې نوې اساسي قانون ومنل شو، چې د کلیسا د واک کمولو او د ملکي حقوقو پیاوړتیا ته ټاکل شوې اصلاحات په پام کې و.
مکسیکي انقلاب، چې په 1910 کې پیل شو، د اقتصادي او ټولنیزو مشکلاتو په ځواب کې و. د انقلاب مشران لکه فرانسسکو مadero، پانتشو ویتا او ایمیلیانو زاپاتا د ځمکې او کارګرو حقونو لپاره مبارزه وکړه.
انقلاب مهم بدلونونه رامنځته کړل، په شمول د ځمکې اصلاحاتو او د نوې ټولنیزې ادارې رامنځته کولو. په 1917 کې نوې اساسی قانون ومنل شو چې تر اوسه پورې د مکسیکي قوانینو بنسټ دی.
د 20 پیړۍ دویمه نیمایي د اقتصادي ودې او سیاسي ثبات یوه نښه وه، که څه هم مکسیکو د فساد، نشه يي موادو سوداګرۍ او نابرابرۍ سره مخ شو. په 1994 کې د شمالي امریکا د آزاد تجارت تړون (NAFTA) فعاله شو، چې د امریکا او کاناډا سره اقتصادي انضمام ته وده ورکړه.
نن ورځ مکسیکو لاهم د ننګونو سره مخ دی، پشمول د اقتصادي نابرابرو، فساد او د نشه يي موادو سوداګرۍ سره تړلې تاوتریخوالی. مګر هیواد هم د پام وړ کلتوري او ټولنیز پرمختګ ښیي، په داسې حال کې چې خپل شتمن تاریخي میراث ساتي.
د مکسیکو تاریخ د مبارزې، بریالیتوب او کلتوري شتمنۍ تاریخ دی. د پخوانیو تمدنونو نه تر عصري دولت پورې، مکسیکو د پرمختګ په حال کې دی، او د نړیوال تاریخ یوه مهمه برخه پاتې کیږي.