Tarih Ansiklopedisi
Orta Doğu'nun anahtar ülkelerinden biri olan Suudi Arabistan'ın devlet sistemi, siyasi ve idari yapısını şekillendiren uzun bir evrim sürecinden geçmiştir. Arap kabilelerinin doğuşundan ve ilk İslami yönetimlerden modern mutlak monarşi rejimine kadar, ülke içsel dönüşümlerin yanı sıra dışsal faktörlerin etkilerini de yansıtan birçok değişim geçirmiştir. Suudi Arabistan'ın devlet sisteminin evrim aşamalarını, kökenlerinden günümüze kadar inceleyelim.
Arap Yarımadası'nın tarihinin ilk yüzyıllarında ana siyasi yapılar, her birinin kendi yönetim sistemine sahip olan kabile birlikleri idi. Suudi Arabistan'daki kabileler, göçebe yaşam koşullarında yaşamış ve güç, yaşlılar ve liderler elinde merkezileşmemiştir.
Ancak, 7. yüzyılda ortaya çıkan İslam, önemli değişimlerin katalizörü olmuştur. Peygamber Muhammed, Arap kabilelerinin birliğini sağlamaya ve ilk İslami devletlerin kurulmasına zemin hazırlayan ilk fikir birliği odaklı siyasi ve dini merkezi oluşturdu. Muhammed'in ölümünden sonra, Müslüman dünyasındaki iktidar halifelere geçti ve bu, İslami dünyada daha merkeziyetçi bir güç oluşumunun temelini attı.
Suudi Arabistan, 18. yüzyılda ilk Suudi Devleti'nin kurulmasıyla tek bir devlet olarak tarihine başlamıştır. 1744 yılında, Şeyh Muhammed ibn Abd al-Vahhab, yerel yönetici Muhammed ibn Suud ile bir ittifak kurdu. Bu ittifak, Vahhabi ideolojisine sıkı bir bağlılık temelinde bir İslam devletinin kurulmasında önemli bir rol oynamıştır. Vahhabizm, ülkenin resmi ideolojisi haline geldi.
İlk Suudi Devleti, 1744-1818 yılları arasında varlığını sürdürdü, ancak Osmanlıların işgali sonucunda yıkıldı. Yine de, Suud'un fikirleri ve liderliği sayesinde, Vahhabizm ve Suudi hanedanı bölgenin siyasi gelişiminde etkili olmaya devam etmiştir.
19. yüzyılın ikinci yarısında Suudi hanedanı, Arap Yarımadası üzerindeki kontrol için mücadeleye başlayarak etkisini yeniden canlandırdı. 1902 yılında, hanedanın kurucusunun bir torunu olan Abdulaziz ibn Suud, Riyad'ı ele geçirerek siyasi güce geri dönmüştür. Askeri güç ve Vahhabizm'in dini otoritesini kullanarak Arap topraklarını birleştirmeye yönelik hırsları, yeni bir devletin kurulmasına yol açtı.
Onlarca yıl süren savaş ve çok sayıda fetih sonrasında, Abdulaziz 1932 yılında Suudi Arabistan Krallığı'nın kuruluşunu ilan etti. Ülkenin ilk kralı oldu ve modern siyasi yapının temelini attı.
Suudi Arabistan'ın tek bir devlet olarak kurulması, mutlak monarşinin tesisine yol açtı. Abdulaziz ibn Suud, yürütme ve yargı dahil olmak üzere tüm kritik güç işlevlerini elinde topladı. Vahhabizm'in dini meşruiyetini akıllıca kullanarak, yerel kabilelerle güçlü bir bağ kurarak yönetimi boyunca istikrar sağladı.
Suudi Arabistan'ın siyasi sistemi, Abdulaziz'in 1953 yılında ölümünden sonra da mutlak monarşi olarak kalmaya devam etti. Oğlu Suud'lar, kralın ve ailesinin merkezi bir rol oynadığı katı bir hiyerarşiye dayalı siyasi modeli koruyarak yönetimine devam ettiler. Bu yönetim, Vahhabizm prensiplerine dayanıyordu ve dini otorite, ülkenin siyasi yapısının ayrılmaz bir parçası haline geldi.
1970'lerin başından itibaren Suudi Arabistan modernleşme sürecine girdi. Ülkedeki büyük petrol yataklarının 1930'larda keşfi, ekonomik refah sağladı ve devletin altyapı, eğitim, sağlık ve diğer sektörlere yatırım yapmasına olanak tanıdı. Petrol gelirleri, modern şehirlerin ve güçlü bir ekonominin oluşturulmasının temeli haline geldi.
Ancak, ekonomik başarılara rağmen siyasi sistem değişmeden kalmaya devam etti. Suudi Arabistan kralları, kayda değer siyasi reformlar olmaksızın mutlak güçle yönetmeye devam ettiler. Bu süre zarfında ülkede katı sansür uygulanmakta ve siyasi muhalefet neredeyse tamamen bastırılmıştır.
2005 yılında tahta çıkan Kral Abdullah ibn Abdulaziz, çeşitli yaşam alanlarında reformları başlatan en tanınmış Suudi monarklardan biri oldu. Onun liderliğinde, siyasi sistemin modernleşmesi için çabalar gösterildi. 2005 yılında Suudi Arabistan, yerel düzeyde seçimler yaparak bu alandaki ilk adımı attı, ancak bu yerel yöneticilere gerçek bir iktidar sağlamadı.
Ayrıca Abdullah döneminde kadınların toplum içindeki durumunu iyileştirmek için adımlar atıldı. Suudi Arabistan sıkı bir İslami devlet olmaya devam etmesine rağmen, 2010'lardan itibaren kadınların araba kullanma, seçimlerde yer alma ve bazı sektörlerde çalışma gibi kısıtlamalarının azaltılması yönünde adımlar atılmaya başlandı.
Kral Abdullah'ın 2015 yılında ölmesinin ardından iktidar, kardeşi Salman ibn Abdulaziz'e geçti. Yeni monark, reform kursunu devam ettirirken, düşen petrol fiyatları ve ekonomiyi çeşitlendirme ihtiyacı gibi yeni zorluklarla karşılaştı. En büyük projelerden biri, petrol bağımlılığını azaltmayı ve turizm, teknoloji ve altyapı gibi diğer sektörleri geliştirmeyi hedefleyen "2030 Vizyonu" oldu.
"2030 Vizyonu" ile birlikte Kral Salman, kadınların toplumdaki rolünü güçlendirmeye ve sosyal güvenlik ile küçük ve orta ölçekli işletmelere destek sağlama konusuna da odaklandı. Ancak, bu ilerici adımlara rağmen, siyasi sistem monarşik kalmaya devam etti ve siyasi özgürlük veya insan hakları alanında önemli değişiklikler henüz gerçekleştirilmemiştir.
Suudi Arabistan'ın devlet sisteminin evrimi, gücün her zaman monarkın ellerinde toplandığı benzersiz bir siyasi ve dini yapı ile karakterize edilmektedir. Son on yıllarda Suudi Arabistan, ekonomik modernleşme ve çeşitlendirme yolunda ilerlemekte ve bu da kadın hakları ve sosyal değişim alanında kademeli reformlar ile desteklenmektedir. Ancak, ülkenin siyasi sistemi esasen değişmeden kalmış ve monarşi, devlet yönetimindeki baskın güç olmaya devam etmiştir.