ऐतिहासिक विश्वकोश
चिलीमध्ये ऑगस्टो पिनोचेटची तात्त्विकता (1973-1990) देशाच्या इतिहासातील सर्वात महत्त्वपूर्ण आणि वादग्रस्त काळांपैकी एक बनला. हा काळ त्या काळाचे प्रतिनिधित्व करतो, जेव्हा देशाने आर्थिक समस्यां, वैचारिक भिन्नते आणि बाह्य घटकांमुळे गंभीर राजकीय आणि सामाजिक बदल अनुभवले. पिनोचेट सैनिकांच्या बंडखोरामुळे सत्तेत आला, ज्याने लोकशाहीने निवडलेले अध्यक्ष साल्वाडोर अलेन्दे यांना पदच्युत केले. त्याच्या नेतृत्वाखाली चिलीने क्रूर दमन, आर्थिक सुधारणा आणि सामाजिक बदल अनुभवले, ज्यांनी राष्ट्राच्या स्मृतीत खोल ठसा मारला.
1970 च्या प्रारंभात चिली गंभीर राजकीय आणि आर्थिक संकटात होती. 1970 च्या निवडणुकांनी समाजवादी साल्वाडोर अलेन्दे यांना सत्तेत आणले, ज्यांनी संपत्ति पुनर्वाटणे आणि मुख्य आर्थिक क्षेत्राचे राष्ट्रीयकरण करण्याची सुधारणा सुरु केली. तथापि, त्यांच्या नीतिसमोर उजव्या शक्ती, व्यापाऱ्यांची आणि सैन्याची तीव्र विरोध दर्शवला.
11 सप्टेंबर 1973 रोजी जनरल ऑगस्टो पिनोचेटच्या नेतृत्वाखालील सैन्याने यूपीचे बंडखोर केले, ज्यामुळे अलेन्दे यांचा मृत्यू आणि सैनिकांच्या हुकूमशाहीची स्थापना झाली. या बंडखोराला युनाइटेड स्टेट्सने समर्थन दिले, ज्याने समाजवादी सरकारचा पराभव करण्याची आणि लॅटिन अमेरिकेत कम्युनिझमचा प्रसार थांबवण्याची इच्छा होती. पिनोचेट नवीन हुकूमशाहीचा प्रमुख झाला आणि पुढे अध्यक्ष म्हणून कार्यभार घेतला.
पिनोचेटचे शासन राजकीय विरोधकांवर आणि विचारविरोधी व्यक्तींवर मोठ्या प्रमाणात दमनाने गुणात्मक झाले. हजारो लोकांना अटक करण्यात आली, छळ केला गेला आणि हत्या करण्यात आली. विरोध प्रदर्शनावर दडपशाही करण्यात आलेल्या क्रूर पद्धतींची अनेक साक्षीदार आहेत. अनेक मानवाधिकार संघटनांनी, जसे की एम्नेस्टी इंटरनॅशनल, या उल्लंघनांचे दस्तऐवज बनवले आहेत, आणि त्यांच्या अहवालांनी हुकूमशाहीच्या व्यवस्थेवर आंतरराष्ट्रीय टीकेचा आधार बनला.
विभिन्न स्रोतांनुसार, सुमारे 3 हजार लोकांचा मृत्यू झाला, आणि सुमारे 40 हजार लोक राजकीय दमनाचे शिकार झाले. अनेक चिलेनियनांना देश सोडण्यास भाग पाडले, शरणार्थी बनले, आणि इतर देशांमध्ये आश्रय मिळवावा लागला. दमनाचा परिणाम विद्यार्थी, कार्यकर्ते आणि सांस्कृतिक प्रतिनिधींवरही झाला, ज्यामुळे भाषण आणि प्रेस स्वातंत्र्यात लक्षणीय घट झाला.
क्रूर दमन असूनही, पिनोचेटने “बाजारातील चमत्कार” म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कठोर आर्थिक सुधारणा देखील चालविल्या. त्याने “शिकागोचे मुलगे” म्हणून प्रसिद्ध केलेल्या अर्थशास्त्रज्ञांच्या एका संघाला नियुक्त केले, ज्यांनी चिलीची अर्थव्यवस्था उदारतावादी तत्त्वांनुसार सुधारण्याचा प्रयत्न केला. त्यांनी सार्वजनिक उपक्रमांचे खाजगीकरण, कर कमी करणे आणि अनियमन केले.
या उपाययोजनांमुळे थोड्या काळासाठी आर्थिक वाढ, महागाई कमी होणे आणि विदेशी गुंतवणूक आकर्षित होणारे परिणाम मिळाले. तथापि, त्यांनी सामाजिक असमानता वाढवली आणि लोकांमध्ये असंतोष निर्माण केला. बरेच लोक गरिबी आणि बेरोजगारीचा सामना करत होते, ज्यामुळे हुकूमशाहीविरुद्धच्या आंदोलकांच्या विरोधाचे खरे कारण बनले.
पिनोचेटच्या तात्त्विकतेच्या काळात सांस्कृतिक स्वातंत्र्यांची लक्षणीय घट झाली. सरकारने कठोर संनियमन लागू केले, ज्यामुळे विचारविरोधी व्यक्तींनी व्यक्त होणे कठीण झाले. अनेक कलाकार, संगीतकार आणि लेखकांनी देश सोडण्यास भाग पाडले किंवा आपल्या कामांचे नवीन परिस्थितींमध्ये रूपांतर केले. तरीही, सांस्कृतिक प्रतिकार सुरू राहिला, आणि भूमिगत कलात्मक चळवळींनी हुकूमशाही विरोधात कला वापरली.
संगीत, उदाहरणार्थ, संघर्षाचे महत्त्वपूर्ण साधन बनले. "लॉस बंकर" आणि "विक्टर जारा" सारख्या गटांनी त्यांच्या गाण्यांद्वारे असंतोष व्यक्त केला आणि जनतेच्या चळवळींना समर्थन दिले. नाटक आणि साहित्य सामाजिक आणि राजकीय प्रश्नांवर चर्चा करण्यासाठीही व्यासपीठ बनले, तथापि कठोर संनियमनाच्या परिस्थितींमध्ये.
1980 च्या दशकाच्या अखेरीस चिलीमध्ये बदल सुरू झाला. पिनोचेटच्या व्यवस्थेला वाढत असलेल्या अंतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय दबावाचे सामोरे जावे लागले. 1988 मध्ये एक जनतेची निवडणूक झाली, ज्यात नागरिकांना पिनोचेटच्या कार्यकाळाचा आणखी 8 वर्षांसाठी विस्तार करावा का, हे ठरवायचे होते. निवडणुकीचा परिणाम दर्शवतो की बहुतेक चिलेनियनांनी विस्ताराला विरोध केला, जे तात्त्विकतेच्या समाप्तीच्या सुरुवातीला ठरले.
1990 मध्ये पिनोचेटने लोकशाहीने निवडलेले अध्यक्ष पट्रीसिओ ऐविन्गेला सत्ता हस्तांतरित केली. हा चिलीतल्या इतिहासात एक महत्त्वपूर्ण परिवर्तनाची वेळ ठरली, ज्याने लोकशाही आणि मानवाधिकारांच्या पुनर्स्थापना करण्याचा मार्ग उघडला. तरीही, पिनोचेटचे वारसा समाजात अजूनही अस्वस्थता भासवते, आणि अनेक चिलेनियन त्यांच्या इतिहासातील भूमिकेबद्दल चर्चा करतात.
पिनोचेटची तात्त्विकता चिलीच्या समाजात खोल ठसा सोडून गेली. मानवाधिकारांचे विचार आणि दमनाच्या बळींच्या आठवणींची चर्चा पोस्ट-तात्त्विक काळातील महत्त्वाची भाग बनली. चिलीमध्ये बळींना समर्पित विविध स्मारके आणि संग्रहालये स्थापन करण्यात आले आहेत, जेव्हा तो हुकूमशाहीच्या काळात त्रस्त झाला. सामाजिक-संस्कृतिक चळवळीत न्याय आणि मानवाधिकारांच्या पुनर्स्थापनेची लढाई चालू आहे.
पिनोचेटच्या शासनाचा काळ चर्चा आणि वादांचा विषय राहतो, आणि त्याचे वारसा चिलीच्या राजकारणामध्ये प्रभाव टाकण्याचे कार्य चालू आहे. आर्थिक वाढ आणि सामाजिक न्यायाची संतुलन कशी साधावी, या प्रश्नांनी अजूनही लक्षात आहे, आणि चिलेनियन अधिक न्याय्य आणि लोकशाही समाज उभा करण्याच्या मार्गांची शोध घेत आहेत.
चिलीमध्ये ऑगस्टो पिनोचेटची तात्त्विकता हा देशाच्या इतिहासातील एक जटिल आणि दुःखद आहे. जरी त्याने काही आर्थिक प्रगती आणली, तरी ती क्रूर दमन आणि मानवाधिकारांच्या उल्लंघनासह वाढली. या काळातील घेतलेले धडे अद्याप प्रासंगिक आहेत, आणि ते चिलीच्या समाजाचे लोकशाही आणि सामाजिक न्यायाकडे जाण्यामध्ये प्रभाव टाकतात.