ऐतिहासिक विश्वकोश
इदी अमीनचं शासन, जे 1971 पासून 1979 पर्यंत चालू होतं, हा उगांडातील इतिहासातील एक अत्यंत दुःखद आणि वादग्रस्त कालखंड बनला. अमीनने एका राज्यक्रांतीद्वारे सत्तेत प्रवेश केला, ज्यात त्याने प्रीमियर मिल्टन ओबोटेचा अपदस्थ केला, आणि एक असंभारू दुष्ट शासन स्थापित केलं, जे क्रूरतेने, मनमानीतपणाने आणि मानवाधिकारांच्या मोठ्या उल्लंघनांनी भरलेलं होतं.
इदी अमीनचा जन्म 1925 मध्ये लुओ जनजाती मध्ये झाला. तो ब्रिटिश सेना मध्ये सेवा केली, नंतर उगांडाच्या सेनेतही काम केला. 1962 मध्ये, स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, अमीनला सेनेचा प्रमुख म्हणून नियुक्त करण्यात आलं, ज्यामुळे त्याचं प्रभाव वाढलं. 25 जानेवारी 1971 रोजी त्याने यशस्वी राज्यक्रांती करून प्रेसीडेंट मिल्टन ओबोटेचा अपदस्थ केला.
सत्तेत आल्यानंतर अमीनने स्वतःला प्रेसीडेंट आणि सशस्त्र बलांचा प्रमुख म्हणून घोषित केला. त्याचे शासन क्रूर दमनाने भरलेलं होतं, ज्यात राजकीय विरोधकांवर क्रूरता, जातीय गटांचा छळ आणि सामूहिक हत्यांची समाविष्ट होती. मृतांची संख्या 100,000 ते 500,000 लोकांपर्यंत असण्याचे अंदाज आहेत, जे राजकीय दमनामुळे ठार झाले.
अमीनने सत्तेचा केंद्रीकरण केला, त्याने सत्ताधारी असलेल्या विपक्षी पक्षांना बंद करून आणि माध्यमांवर नियंत्रण ठेवून कुठलेही विरोधाचे स्वरूप अशक्य बनवलं. शिवाय, त्याने कोणत्याही आंदोलनांना दबाव आणण्यासाठी सेना वापरला आणि भय आणि दमनाची वातारण निर्माण केली.
अमीनच्या धोरणांपैकी एक महत्त्वाचा पैलू म्हणजे मोठ्या उद्योग आणि जमीनांचे राष्ट्रीयकरण. त्याने सर्व विदेशी उद्योगांचे राष्ट्रीयकरण करण्याची घोषणा केली, ज्यामुळे युरोपीय व्यापारी आणि तज्ञांची मोठ्या प्रमाणात पलायन झालं आणि यात शेवटी अर्थव्यवस्थेवर नकारात्मक परिणाम झाला. हे काही जनसमूहांमध्ये लोकप्रिय होते, कारण त्यांनी आर्थिक स्वातंत्र्याचं भास निर्माण केलं, तरीही हे सर्व आर्थिक पतनाकडे घेऊन गेलं.
1970 च्या दशकाच्या मध्यातून देशाची अर्थव्यवस्था गंभीर संकटात होती. उगांडा खाद्यसामग्रीच्या अभाव, बेरोजगारीच्या वाढीने आणि उच्च महागाईचा सामना करत होती. आर्थिक मूलभूत रचना उद्ध्वस्त झाली, ज्यामुळे जनतेत असंतोष आणि विरोधी भावना वाढल्या.
अमीनचे विदेश धोरण देखील वादग्रस्त होते. सुरुवातीला त्याने पश्चिमेशी संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न केला, परंतु नंतर त्यांनी वसाहतशाही विरोधातील विचारधारा समर्थन करणाऱ्या देशांकडे वळण घेतलं. त्याने लिव्हियासह, क्युबासह आणि इतर देशांसोबत मित्रत्वाचा संबंध प्रस्थापित केला, ज्यामुळे पश्चिमेला चिंता निर्माण झाली. अमीनने पश्चिम सत्तावादी विरोधात खिळा ठोकला आणि आफ्रिकेतील विविध क्रांतिकारी हालचालींना समर्थन दिलं.
1978 मध्ये अमीनने तान्झानियाशी संघर्ष सुरू केला, ज्यामुळे त्याच्या अंताचा प्रारंभ झाला. युद्ध उगांडा सैन्याच्या तान्झानियन भूमीत प्रवेशाने सुरू झालं. परंतु लवकरच समजलं की अमीनच्या सेन्याला गंभीर विरोधाचा सामना करण्यासाठी तयार नाही. तान्झानिया, उगांडा किमत घालणाऱ्या विद्रोह्यांसह, लवकरच उगांडा सैन्याला हरवलं.
1979 च्या जानेवारीत तान्झानियन सैन्य उगांडामध्ये प्रवेश केला, ज्यामुळे अमीनच्या शासनाचा अंत झाला. तो निर्वासित झाला, पहिल्यांदा लिव्हियामध्ये, नंतर इतर देशांमध्ये, समाविष्ट साउदी अरेबिया.
इदी अमीनचं शासन उगांडाच्या इतिहासात खोल ठसा सोडलं. त्याच्या तानाशाहीच्या कालखंडात मानवी हक्कांच्या मोठ्या उल्लंघनांनी, आर्थिक संकटाने आणि आंतरराष्ट्रीय अलगावाने मुख्यत्वे भरलेलं होतं. उगांडाला त्याच्या शासनानंतर पुनर्स्थापित होण्यासाठी मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागला.
अमीनच्या शासनाच्या पडल्यानंतर देशात एक नव leader नेता झाला, पण त्याच्या शासनाचे परिणाम दीर्घकाळ टिकले. लाखो उगांडन्स राजकीय दमनाचे बळी बनले आणि देशाची अर्थव्यवस्था उद्ध्वस्त झाली. अमीन उगांडाच्या भीती आणि तानाशाहीचा प्रतीक बनला आणि त्याचा वारसा खोल चर्चांचा आणि संशोधनांचा विषय राहिला.
इदी अमीनचं शासन उगांडाच्या इतिहासातील एक सर्वात अंधाऱ्या पानांपैकी एक बनलं. आर्थिक स्वातंत्र्याची आणि सामाजिक न्यायाची आश्वासने देत असताना, वास्तव दमन आणि हिंसेने विकृत झालं. या कालखंडातील शिकवणी अद्याप महत्वाच्या आहेत, मानवी हक्कांच्या आणि लोकशाही मूल्यास जपण्यासाठी आधुनिक समाजात महत्त्वाची आहेत.