په عراق کې زړې تمدنونه
د نننۍ عراق ساحه، چې د دجلې او فرات ترمنځ پرته ده، د زړو تمدنونو له یوې مهد ګڼل کیږي. په دې فضا کې ګڼ شمېر مهمو کلتورونو رامنځته او پخپله وده کړي، چې د بشریت په پرمختګ کې یې ستره ونډه لرلې ده. دغه تمدنونو نه یوازې په معمارۍ، هنر او علومو کې ځانګړي لاس ته راوړنې رامنځته کړې، بلکې د راتلونکیو ټولنو لپاره یې بنسټونه هم ایښودلي دي.
شومر تمدن
شومر د کړکۍ په توګه د ځمکې مشهور تمدنونو له جملې څخه دی. هغوی د میسوپوتامیا په جنوبی برخه کې اوسیدل او داسې ښارونه یې جوړ کړل لکه اور، اوروک او لاګاش. شومري کلتور شاوخوا 3500 کاله مخکې له میلاد راهیسې وده وکړه او د خپلو مهمو پریکړو لپاره مشهور دی.
لاس ته راوړنې او ونډه
- لیکوالۍ: شومرانو یوه د لومړي لیکوالۍ شکل، کونیفرم، رامینځته کړه. دا د هغوی لپاره د معلوماتو ثبتولو، حساب ساتلو او ادبي ادبیاتو لیکلو لپاره ممکنه شوه.
- ریاضیات او ستور پیژندنه: شومرانو د شمیرې یوه سیستم رامینځته کړه چې په 60 بنسټیز دی، چې د اوسني وخت او زاویو تقسیم اړخیزه ولري.
- قوانین: د قوانینو د پېژندلو لومړی کوډ، د اور-نامو کوډ، د شومرانو لخوا جوړ شو.
اکاد تمدن
د شومرانو وروسته په عراق کې اکاد تمدن رامینځته شو، چې د سیرگون لوی لخوا شاوخوا 2334 کاله مخکې له میلاد راهیسې تاسیس شو. اکادانو د شومر ښارونه متحد کړل او په تاریخ کې یې لومړۍ امپراتوري رامینځته کړه.
لاس ته راوړنې او ونډه
- امپراتورۍ: د اکاد امپراتورۍ د تاریخ دوه ملیتي امپراتورۍ وه، چې مختلف خلک د یوه واک لاندې متحد کړل.
- کلتور: اکادانو د شومري کلتور د لیکوالۍ، دین او هنر په ګډون ورګډ کړ، مګر خپل عناصرو ته هم اضافه کړل.
- جنگي چارو: اکادانو نوې نظامي ټیکنالوژۍ، لکه چرخۍ، وکارولې، چې د هغوی پوځ ډیر متحرک او مؤثره کړی.
بابل تمدن
د اکاد امپراتورۍ د سقوط وروسته، بابل تمدن د سیمې له خورا اغیزناکه تمدنونو څخه شو. بابل د دې تمدن پلازمینه وه او د تجارت او کلتور مرکز شو.
لاس ته راوړنې او ونډه
- د حامورابي کوډ: د قوانین یو له خورا مشهور کوډونو، چې د بابل پاچا حامورابي لخوا شاوخوا 1754 کاله مخکې له میلاد راهیسې رامینځته شو، د قانوني سیستم د لا پراختیا بنسټ جوړ کړی.
- ستوري پیژندنه: بابلانیانو په ستوري پیژندنه کې پام وړ کامیابۍ ته رسیدلي، تفصیلي ستوریز ډولونه رامینځته کړي او د لمر او سپوږمۍ د خفیرو پیشبینی کړې.
- معماري: بابلانیانو مشهور ځمکني باغونه جوړ کړل، چې د زړو نړۍ له اوو عجایب څخه یو و.
آشور تمدن
آشور، چې په میسوپوتامیا کې په شمال کې رامینځته شوی، ځواکمن نظامي قدرت شو. آشوریان د خپلو ظلمونو له امله مشهور وو او د ختیځې برخې په لویه برخه کې پراخه امپراتوري رامینځته کړل.
لاس ته راوړنې او ونډه
- نظامي ځواک: آشوریانو مؤثر نظامي ستراتیژۍ او ټیکنالوژۍ رامینځته کړې، چې د محاصرې ماشینونه او د ځواکونو چټک لیږد پکې شامل وو.
- کلتور: آشوریانو هنر ته پام وړ ونډه وکړه، چې مجسمه او ریلېفونه پکې شامل وو، او د دوی ماڼیو ته زیور ورکوي.
- کتابتونونه: آشوریانو مشهور کتابتونونه جوړ کړل، لکه د آشوربانپال کتابتون، چې د کونیفرم لوحې په کې ساتل کیدلې.
نوې بابل
د آشور د سقوط وروسته، بابل د نبوکد نصر دوهم د واک په لټه کې د کلتوري ژوند مرکز شو. دا دوره د نوې بابل په نوم شهرت لري.
لاس ته راوړنې او ونډه
- د ښار بیا رغونې: نبوکد نصر دوهم بابل بیا رغونه وکړه، او عظیم ودانۍ رامینځته کړې، چې زیکوټې او د خروج دروازې شاملې وې.
- ستوري پیژندنې څیړنې: بابلانیانو د ستوري پیژندنې څیړنې ته دوام ورکړ، ارزښتناک ثبتونه او جدولونه پریږدي.
- کلتور: دا دوره د ادبیاتو، هنر او علومو د ودې لپاره د کلتوري رالویښت وخت شو.
پایله
په عراق کې زړو تمدنونو د بشریت په پرمختګ کې د نه بیانیدونکي ونډه لرلې. هغوی په لیکوالۍ، قانون، علومو او هنر کې ځانګړي لاسته راوړنې رامنځته کړې. د دې تمدنونو هر یو په تاریخ کې خپل اثر پریښود، کلتوري او ټولنیز بنسټونه جوړوي چې زموږ په ټولنه کې تر اوسه باوري دي. د دې لویو کلتورونو میراث څیړونکو او تاریخپوهانو ته الهام ورکوي، بشري تاریخ ته نوي افقونه پرانیزي.
شریکول:
Facebook
Twitter
LinkedIn
WhatsApp
Telegram
Reddit
email
نورې مقالې:
تاریخی انcyclopedia