تاریخی انcyclopedia
د لوکزامبورګ ادبیات، سره له دې چې د هیواد محدودې اندازې لري، اوږده او غني تاریخ لري، چې پکې د جرمني، فرانسوي او رومانوي کلتورونو عناصر ګډ شوي. د خپلو کلتوري تنوع او ځانګړي ژبني میراث له امله، لوکزامبورګ د ژور کونکي لیکوالانو او ادبیاتو لپاره یوه ډیرو مشهوره ځای دی، چې د هیواد د ادبیاتو دود پر ادبیي دود باندې تاثیرات اچولي، نه یواځې په خپله هیواد کې بلکې د هغې په هکله هم. په دې مقاله کې د لوکزامبورګ مهم ادبی اثرات، د دوی لیکوالان او د ملي کلتور لپاره د هغوی ارزښت ته کتنه کیږي.
د لوکزامبورګ ادبی دودونه د ژور ځاځونه لري چې د منځنیو پېړیو پورې تیریږي، کله چې هیواد د روماني امپراتورۍ برخه وه او وروسته د سپېڅلي روماني امپراتورۍ. په دې دوره کې، په لوکزامبورګ کې د کیسې ویلو یو شفاهي دود وده وکړه، او لومړي لیکل شوي اثرات د لاتین ژبې په توګه ول. د ابتدایي اثراتو څخه یوه مشهور شعر "Luxemburgensia" دی (د ۱۳ مې پېړۍ نیمایي)، چې د لوکزامبورګ په اړه د لیکل شوي معلوماتو څخه یو له لومړیو سرچینو په توګه ګڼل کیږي. دا شعر د لاتین ژبې کاروي، او هدف یې د لوکزامبورګ د دودیزه کورنۍ او د هغوی د سیاسي رول ستاینه وه په اروپا کې.
د لیکل شوې ژبې او د لوکزامبورګ د سیاسي ازادۍ د وده سره، د ادبی ردود ډېر واضح او نندارتون پیل شو. مګر د نوې دورې په پیل کې، د لوکزامبورګ ادبیات اکثره د اروپایي ادبیاتو په څنډه پاتې شوه، د هیواد د لږې اندازې او د ګاونډیو په سیاسی انحصار اثر.
د ۱۹ مې پېړۍ په اوږدو کې د ملي پیژندنې د وده سره، لوکزامبورګ د خپلې ادبیاتو پراختیا په خپل ژبه، لوکزامبورګي، او فرانسوي او جرمني ژبو کې ترې سخته هڅه وکړه، چې د هیواد ادبیاتو لپاره یوه غالب خاصه شوه. په دې وخت کې هغه اثرات راڅرګند شول چې د لوکزامبورګ د معاصر ادبی دود بنسټونه ولګول. د دې وخت یوه له خورا مشهور اثراتو څخه رمان "Les Préludes" (۱۸۶۲) د ژوزف جېرمي دی، چې د فرانسوي ژبې کې د لومړیو لویو ادبی اثراتو څخه ګڼل کیږي. دا د لوکزامبورګ د کلتوري پیژندنې لپاره په ګاونډیو هیوادونو کې د فشار لاندې جګړه نندارتون کوي.
سربېره پر دې، د لوکزامبورګ په ژبه کې ادبیات هم وده وکړه. شعرونه او اثرات په لوکزامبورګي ژبه کې د کلتوري اظهار او ملي ویاړ برخه شول. په دې وخت کې د لوکزامبورګي ژبې ادبیات د ملي ژبې حیثیت وموند، چې د هیواد د ځانګړي کلتوري پیژندنې په ساتنه کې مهم رول درلود.
۲۰ مې پېړۍ د لوکزامبورګ د ادبی پرمختګ لپاره مهم مرحله وشوه. په دې وخت کې هیواد د اروپایي کلتوري او ادبی ژوند کې د فعاله شمولیت پیل کړ. په دې وخت کې لوکزامبورګ د ادبی تودو کې، لکه مودرنیزم او پست مودرنیزم، کې فعال ګډون پیدا کړ او نوې نومونه راښکاره شول، چې د نړیوال ادبیاتو ته مهمه ونډه ورکړه.
د ۲۰ مې پېړۍ د مشهور لوکزامبورګي لیکوالانو څخه یوه ژان فیرټ دی، چې په ۱۹۱۲ کال کې زیږیدلی او د لوکزامبورګ د ادبیاتو په تاریخ کې له خورا مهمو لیکوالانو څخه دی. د هغه اثرات د ټولنیزو او سیاسي ستونزو ژور تحلیلونو سره ښه پیژندل شوي، څنگه چې د ژوند فلسفي پلوه. د هغه اثر له ښوونو څخه دی رمان "Hérodote"، چې د لوکزامبورګ د کلتوري پیژندنې او ځانګړتیا په ساتنه کې د هڅو سمبول دی، د نړیوالیزم په شرایطو کې.
همداراز د لوکزامبورګي ادبیاتو مهمه برخه د لیکوال او شاعر توم شنیډا کارونه دې. د هغه اثرات په لوکزامبورګي ژبه کې د ګڼلو لوکزامبورګیانو په زړونو کې ښه زغمل شوي، او هغه د خپلې مادري ژبې د ادبی پاتېښتنې سمبول شو. شنیډ د هغه ښه ګڼلي شعرونه او کیسې، چې د مینې، سیاست، ژوند او ټولنیزې انصافو موضوعاتو ته اشاره کوي، ایجاد کړي.
په تیرو څو لسیزو کې، د لوکزامبورګ ادبیات پر مختګ کوي، نه یوازې د هیواد په دننه کې بلکې د هغې په اړه هم د لوستونکو پام ځانته راجلبوي. د معاصر لوکزامبورګي ادبیاتو یوه روښانه استازیه لیکوال او شاعر جفریسون سینیشا دی، چې د هغه اثرات د څو ژبو ته ژباړل شوي، د لوکزامبورګي ټولنې ژوند او ستونزو ته اشاره کوي. د هغه کتابونو کې اکثره د مهاجرت، ټولنیزې موبیلیت او د سیاسي او کلتوري بدلونونو موضوعات شتون لري.
همداراز د لوکزامبورګ کې د ماشومتوب او ځوانانو ادبیاتو وده هم د پام وړ ده. معاصره لوکزامبورګي لیکوالان کتابونه جوړوي، چې ځوان لوستونکو ته د هیواد کلتور او تاریخ سره بلدتیا ورکوي، سره له دې چې د هغې ژبني دودونه هم منعکس کړي. د دې لیکوالانو څخه یوه مونيک ساندجیز ده، چې د ماشومانو او ځوانانو لپاره د څو بریالیو کتابونو لیکنه کړې، چې د لوکزامبورګي واقعیت د فنتازي کیسو او د ماجراوو له لڼدونې سره څرګندوي.
سره له دې چې د اندازې له لحاظه کمی لري، لوکزامبورګ د نړیوال ادبیاتو په نقشه کې قوي موجودیت لري. د خپلو ځانګړو ژبنیو او کلتوري پیژندنو له امله، د هیواد ادبیات د څیړونکو او ادبیاتو مینه والو پام راجلبوي. لوکزامبورګي لیکوالان، په ځانګړي توګه هغو چې په لوکزامبورګي ژبه لیکي، د هیواد کلتوري میراث د ساتنې او ودې کې مهم رول لري. دا هڅه کوي چې خپل خلک او هیواد نړۍ ته وپېژني، د ژبني تنوع او کلتوري تبادلې نظریاتو ته وده ورکوي.
بله غوره خبره دا ده، چې لوکزامبورګ د کلتوري ابتکاراتو، فستیوالونو او ادبی انعامونو له لارې خپل ادبیات فعاله ملاتړ کوي. هر کال د ادبی فعالیتونه ترسره کیږي، چیرته چې نوي اثرات لوستونکی او د لیکوالانو سره خبرې کیږي، او له هغه څخه ټولنیزې او کلتوري موضوعات بحث کیږي چې معاصر لوکزامبورګي لیکوال یې د پاملرنې موضوعات ګڼي. دا ډول پیښې د نړیوالې کچې په میدان کې د لوکزامبورګي ادبیاتو د عامه پیاوړي کولو لپاره مهم رول لوبوي.
د لوکزامبورګ ادبیات، سره له دې چې د لیکوالانو لږ شمیر لري، د کلتوري دودونو او ژبنیو ځانګړتیاوو یو ځانګړی ترکیب وړاندې کوي. د خپلې اثارو له لارې، لوکزامبورګ د خپلې ملي پیژندنې راپيداکوي، او د ټولنیزې او فرهنګي تعامل په مهمو سوالاتو تکیه کوي. معاصر لوکزامبورګي ادبیات لا هم وده کوي او نه یوازې په هیواد کې بلکې په نړیوال میدان کې د پام وړ راجلبوي، چې د هیواد د ثروت کلتوري میراث ساتلو او پراختیا کې مهم رول لوبوي.