تاریخی انcyclopedia
لوکزامبورګ، سره له دې چې اندازه یې کوچنۍ ده، د یوې اوږدې او زړه راښکونکې تاریخ سره مخ دی، چې ډیری مهم شخصیتونه یې په کې شته، چې د دوی لاسته راوړنې نه یوازې په هېواد کې بلکې د هغې نه بهر هم اثر کړی دی. په دې کوچني هېواد کې د ډېرو مشهور شخصیتونو زېږیدل یا ارتباط شتون لري، چې په سیاست، کلتور، ساینس او اقتصاد کې کلیدي رولونه لوبولي. ځینې یې د نړۍ په تاریخ کې ستوري شوي او ورسره د دوی میراث تر اوسه پورې اغېز لري.
هانري VII، د لوکزامبورګ دوک، د منځنۍ پیړۍ اروپا تاریخ کې یوه مهمه څېره وه. هغه په څلروي څلوري (14مې) پېړۍ کې زیږیدلی او په 1313 کال کې د لوکزامبورګ دوک شو. د هغه واکمني د لوکزامبورګ د نړیوالې پېښې په بهیر کې د موقعیت پیاوړتیا سره شناخت لري. هانري VII همدارنګه د مقدس رومي امپراتور په توګه له 1308 کال راهیسې په دې مقام کې و. د هغه د ملاتړه د مرکزي واک د ملاتړ او د خپلې حکومت د پراختیا په لور متمرز وو. هانري د لوکزامبورګ د خاندان د پیاوړتیا او د اروپا په کچه یوه ځواکمنې سیاسي ائتلاف جوړونې کې مهم رول لوبولی.
هغه د یوې سیاسي حکمت او دیپلوماتیکې اړیکو لپاره هم مشهور و، چې د ګاونډیو هېوادونو سره یې اړیکې په مؤثره توګه ترتیب کړل. سره له دې چې د مقدس رومي امپراتورۍ لپاره سخت وختونه وو، هانري VII وکولای شول چې د لوکزامبورګ سیاسي او اقتصادي نفوذ ته وده ورکړي، چې د خپلې دورې یوه قیمتي برخه شي.
جان د لوکزامبورګ، چې د جان لویو لکسیمبورګ په نوم هم پیژندل کیږي، په 14مې پېړۍ کې د فرانسيې ملکه وه. هغه د هانري VII، د لوکزامبورګ دوک، لور وه او د فرانسي پاچا فیلیپ VI ښځه وه. جان د خپلې دورې په سیاسي ژوند کې مهم رول لوبولی او د لوکزامبورګ او فرانسي تر منځ اړیکې ټینګې کړې. د فیلیپ VI سره د هغې واده د لوکزامبورګ خاندان پیاوړتیا کې مرسته وکړه، او خپله جان د فرانسي شاهانه کورنۍ یوه احترامي څېره شوه.
سربېره پر دې، جان په دیپلوماټیکو چارو کې هم فعال و، هڅه وکړه چې د ګاونډیو هېوادونو سره اړیکې ښه کړي او په سیمه کې ثبات یقیني کړي. د هغې رول په لوکزامبورګ او فرانسي تاریخ کې مهم و، ځکه هغې د دواړو هېوادونو سیاسي موقعیت په اروپا کې پیاوړی کړ.
شارل IV، چې په 1316 کال کې په لوکزامبورګ کې زیږیدلی، د لوکزامبورګ د خاندان یو له تر ټولو بارز استازو څخه شو. هغه له 1346 کال راهیسې د چک هېواد پاچا و، او له 1355 کال راهیسې د مقدس رومي امپراتور په توګه په دې مقام کې و. شارل IV د مقدس رومي امپراتورۍ موقعیت پياوړي کولو او د چک د سلطنت د پرمختګ په لوره کې د خپلې ونډې له امله مشهور و، چې هغه یې په اروپا کې یوه مهم مرکز هم ګرځولی.
شارل IV د خپلې واکمنۍ په موده کې د کلتور او ساینس پراختیا لپاره فعاله ونډه وکړه، د پراګ کارل پوهنتون تاسیس کړ، چې په مرکزي اروپا کې لومړی پوهنتون شو. د هغه واکمني هم د زیات شمېر سیاسي او دیپلوماتیکو هڅو سره مل وه، چې د امپراتورۍ تقویه کولو ته متوجه شوې. هغه د خپل وخت د کامیابو او عقلمند حاکمانو په یوه په توګه پیژندل شوی، او د هغه په اروپا کې د پرمختګ لاسته راوړنې تر اوسه پورې اغېز لري.
هانري IV، د لوکزامبورګ ګراف، یوه مهمه واکمنه وه، چې د هغې واکمني په 14مې پېړۍ کې پاتي شوه. هغه د خپلې نظامي لاسته راوړنو او د لوکزامبورګ د ځواک پیاوړتیا لپاره هڅو سره مشهور و. هانري IV په خپل وخت کې سیاسي او نظامي شخړو کې فعاله برخه واخیسته، هڅه یې کوله چې د لوکزامبورګ نفوذ پراخ کړي.
د هغه واکمني د لوکزامبورګ د خاندان پیاوړتیا او د دیپلوماتیکې او بهرني سیاست د رواج د دوام سره تړاو لري. هانري IV د خپل حکومتي صلاحیت پياوړتیا او د اقتصاد پرمختګ ته هم وده ورکړه. د هغه رول په لوکزامبورګ او اروپا کې په دې کې دی چې هغه د هغو حاکمانو له ډلې و، چې د لوکزامبورګ د خاندان د نفوذ د پیاوړتیا لپاره مرسته کړې.
نیکولا ډورډنګ (1891–1982) د لوکزامبورګ په کلتوري او علمي ژوند کې یوه مهمه څېره وه. هغه یوه مشهوره لیکوال، فیلسوف او تاریخ پوه و، چې د هغه کارونه د لوکزامبورګ او د هغې نه بهر د ادبیاتو او فلسفې پر پراختیا باندې مهم اثر درلود. ډورډنګ د خپلې دورې په کلتوري ژوند کې فعاله ونډه درلوده او د ملي ادبیاتو د پرمختیا لپاره د ادبي خوځښت د بنیان ایښودونکو له ډلې و.
د هغه فلسفې او کلتور په اړه کارونه د علمي محافلو کې مشهور شول، او همدارنګه د لوکزامبورګ په ټولنیز شعور کې یې اثر درلود. نیکولا ډورډنګ یوه میراث پریښود چې د لوکزامبورګ موجوده فکر کونکو او لیکوالانو ته تر اوسه پورې الهام ورکوي.
جي جریمي (1952 کال کې زیږیدلی) د لوکزامبورګ معاصر لیکوال دی، چې د فرانسوي ادبیاتو په برخه کې د خپلې ونډې له امله مشهور شوی. هغه د تاریخې پیښو، اجتماعي ستونزو او شخصي احساساتو پراخه موضوعات رانغاړي. جریمي د خپلو ناولونو لپاره مشهور دی، چې اکثره د کلتوري پیژندنې او اجتماعي ناانصافي موضوعات بحث کوي، چې د عصري لوکزامبورګ اوسني مسئلو ته اشاره کوي.
هغه د لوکزامبورګ تر ټولو مشهور معاصر لیکوالانو له ډلې دی او د خپلې وړتیا لپاره پیژندل شوی، چې شخصي او ملي داستانونه د پراخو نړیوالو مسئلو سره ترکیب کړي. د هغه کارونه د کلتوري ډیالوګ د پراختیا کې مرسته کوي او د لوکزامبورګ تاریخ او کلتور په پوهیدو کې ژور نظر وړاندې کوي.
د لوکزامبورګ تاریخې څیرې په منځنیو پېړیو او نوې پیړۍ کې د اروپا پراختیا لپاره مهم رول ولوباوه. د هانري VII، شارل IV او نورو په څېر شخصیتونو له امله، لوکزامبورګ د اروپایي سیاسي او کلتوري صحنې یوه مهمه برخه شو. د دې شخصیتونو اغېز نه یوازې په سیاست کې بلکې په ښوونه، هنر او کلتور کې هم محسوس دی، او همدارنګه په نړیواله دیپلوماتیک کې.
ډیر شمېر معاصر لوکزامبورګي شخصیتونه لکه جي جریمي او نیکولا ډورډنګ، لاهم د کلتور او ادبیاتو په پرمختګ کې ونډه لري، چې لوکزامبورګ د اروپا په کلتوري پروسې کې یو مهم برخه وال ګرځوي. تاریخې میراث او شخصیتونه، چې د هېواد پرمختګ باندې اغېز لري، لاهم عصري نسلونو ته الهام ورکوي او د کلتوري او سیاسي konteks کې خپل اهمیت ساتي.