تاریخی انcyclopedia
نېپال، چې د جنوبي آسیا یوه هېواد دی، د 1996 نه تر 2006 پورې د کورنۍ جګړې له کټو څخه تېر شوی دی. دا جګړه په ټولنه کې ژور زخمونه پرېښودل او د هېواد په سیاسي او ټولنیز جوړښت باندې یې مهمه اغېزه وکړه. د دې جګړې له پای ته رسېدو وروسته، نېپال د بیا رغونې او آشتی په چیلنج سره مخ شو، چې د دې هېواد په معاصر تاریخي بهیر کې یوه نه جلا کېدونکې برخه شوه. په دې مقاله کې به موږ د کورنۍ جګړې دلایل، پرمختګ او د جګړې له پای ته رسېدو وروسته د نېپال په بیا رغونه کې مرحلې په تفصیل سره وڅېړو.
د نېپال کورنۍ جګړه د بېلابېلو عواملو له امله رامنځته شوه، چې په کې اقتصادي نابرابري، سیاسي ځپل، فساد او د مختلفو قومي ګروپونو لپاره د نمایندګۍ نشتوالی شامل دي. د هیواد زیاتره نفوس، خصوصاً په کلیوالو سیمو کې، د بې وزلۍ او ټولنیز ناانصافی سره مخ و. دا د انقلابي حرکت لپاره مثالی خاورې رامنځته کړې.
د نېپال کمونېست ګوند (ماویستان) له دې ناخوښۍ څخه ګټه واخیسته او په 1996 کال کې یې د شاهانو پر وړاندې وسله وال مبارزه پیل کړه. هغوی غوښتنه کوله چې یوه نوې سوسیالیستي ټولنه رامنځته شي، چیرې چې د محرومو طبقاتو حقوق او ګټې خوندي شي. د دې جګړې آغاز له لږکو ټکرونو سره شو، خو په چټکۍ سره یې توپیري جګړې ته د ټولو هېواد په کچه پراختیا ورکړه.
په نېپال کې کورنۍ جګړه لس کاله پاخه شوه او له 16 زرو څخه زیات ژوندونه یې واخیستل. په دې جګړه کې د مختلفو ټولنو غړي شامل وو، چې په کې ښځې او ماشومان هم و. دغه جګړه د بشري حقونو د ګڼو سرغړونو سره مل وه. جګړه همدارنګه د شمیرونو د بې کدور کیدو لامل شوه، کله چې خلک د دوو لوریو لخوا د تاوتریخوالي او ځپل کیدو له امله خپل کورونه پریښودل.
د دې جګړې په جریان کې، د نېپال حکومت د مقاومت د ځپلو لپاره هڅې وکړي، او د پوځ او پولیسو ځواک څخه استفاده وکړه. هسې نه بلکې دې کړنې د خلکو ناخوښۍ لا زیاته کړه او د ماویستانو ملاتړ په خلکو کې زیات شو. جګړه اوږده شوه، او د سولې د راتلو په اړه ګڼې وړاندیزونه، په شمول د اوربند خبرې، ناکامې شوې.
په 2006 کال کې، پس له ګڼو اعتراضاتو او د مدني ټولنې د لویو حرکتونو، د نېپال حکومت او ماویستانو ترمنځ یوه تاریخي توافق ته رسیدل، چې د کورنۍ جګړې پای ته ورسید. دې توافق ته د نړیوالې ټولنې لخوا فشار او د خلکو فعاله عملونو د سولې او ثبات غوښتنه کړې وه.
توافق ګڼ شمیر شرایط شامل وه، لکه د موقتي حکومت جوړول، د ځواکونو ایستل او ټاکنو ترسره کول. دې کار د سولې د رامنځته کولو پروسې پیل ته اجازه ورکړه او د نېپال په تاریخ کې نوې څپرکې ته یې زمینه برابره کړه. د جګړې پای ته رسېدو سمبول شوې د ماویستانو وسله والې پخلاینې او د ټولنې سره ادغام و.
د کورنۍ جګړې له پای ته رسېدو وروسته، نېپال د بیا رغونې په پروسه کې له ګڼو ننګونو سره مخ شو. په پیل کې، هېواد ته د تخریب شوې بنسټیزې جوړښت د بیا رغونې لپاره د مرستې اړتیا وه او د جګړې سره متاثره کسانو ته بشري مرستې وړاندې کول. نړیوالو سازمانونو او ګاونډی هېوادونو د اقتصاد او ټولنیزو جوړښتونو د بیا رغونې لپاره لازم ملاتړ وړاندې کړ.
د بیا رغونې په لړ کې یوه مهمه ماده په 2015 کال کې نوې اساسي قانون منل وه، چې نېپال یې د فدرالي ډیموکراټیک جمهوریت په توګه ټاکل. اساسي قانون د مختلفو قومي او ټولنیزو ګروپونو لپاره نوې حقوق او تضمینونه برابر کړل، چې له دې سره سیاسي ثبات لا زیات شو او آشتی ته زمینه برابره شوه.
د مختلفو قومي ګروپونو او سیاسي ګوندونو ترمنځ آشتی د نېپال د بیا رغونې یوه مهمه برخه شوه. دولتي ارګانونه او غیر دولتي سازمانونه د آشتی پروګرامونه پيل کړل، چې په کې د بحث او خبرې اتری شاملې وې، هدف یې د فشار کمول او د اختلافاتو حل کول و.
دیموکراټیک بنسټونو پیاوړتیا هم د حکومت لپاره یوه اولیت شوه. د بشري حقونو، د بیان ازادۍ، او د زیرمو حق د ساتنې لپاره میکانیزمونه جوړ شوي. د بیا رغونې یوه مهمه برخه د فساد سره مبارزه او د قانون پلي کولو پیاوړتیا وه، چې د خلکو د اعتماد لوړیدو ته مرسته وکړه.
سره له دې چې دې ته پرمختګونه شوي، نېپال لا هم د بیا رغونې پروسې کې له ګڼو ننګونو سره مخ دی. سیاسي ناپایداري، اقتصادي نابرابري او قومي شخړې لا هم جدي مسلې دي. د دولت په اداره کې فساد او د شفافیت نشتوالی د خلکو د حکومت په وړاندې باور تضعیفوي.
برسېره پر دې، طبيعي پېښې لکه 2015 کال زلزلې د هېواد لپاره جدي زیانونه وراوړي او د بیا رغونې پروسه یې په زیات ډول پیچیده کړې. دې پېښو ټولنیز او اقتصادي مسایل زیات کړل، چې د پایدارتیا او خوندیتوب د لا ټینګښت لپاره نوو هڅو ته اړتیا لري.
په نېپال کې کورنۍ جګړه د هېواد په تاریخ کې ژور آثار پرېښودل، خو دا هم د مهمو بدلونونو او بیا رغونې لپاره محرک شو. سره له دې چې نېپال له ګڼو خنډونو او ننګونو سره مخ دی، د دې هېواد د خلکو د ثبات، سولې او پرمختګ لپاره مبارزه روانه ده. آشتی او دیموکراټیک بنسټونو د بیا رغونې هڅې د نېپال د راتلونکي په جوړولو کې کلیدي رول لوبوي، چیرې چې هر وګړی کولی شي خپلې حقوق او فرصتونه تر لاسه کړي.