تاریخی انcyclopedia
د بریتانوي نفوذ په نیپال کې د نولسمې پیړۍ په ترڅ کې یو مهم پړاو وګرځید، چې د راج نیپال د جوړیدو لامل شو. دا دوره د سیاسی او ټولنیزو بدلونونو سره ځانګړې شوې چې په هیواد کې یې ژور اغیز پریښود. په دې مقاله کې به موږ وڅیړو چې څنګه د بریتانوي استعمار سیاست په نیپال باندې اثر وکړ، د راج نیپال د جوړیدو بهیر او د دې هېواد لپاره یې پایلې.
په نولسمه پیړۍ کې، نیپال د ګورخا د dynastۍ تر واک لاندې د یوځای کیدو وروسته، د خپلو سیمو پراخولو او په سیمه کې د خپل نفوذ د پیاوړتیا شروع وکړه. دې حالت د بریتانوي ختیځ هند کمپنۍ سره ټکر ته وده ورکړه، چې د سوداګرۍ لارو او د سویلي آسیا په سیاسي وضعیت کنټرول ته هڅه کوله. د نیپال او بریتانوي هندوستان ترمنځ جنګونه د ۱۸۱۴-۱۸۱۶ کال انګلو-نیپالي جګړې په څیر مرکزي شول.
د دې جنګ له پایلې، چې د انګلو-نیپالي جګړې په نوم پېژندل کیږي، نیپال خپله ځینې سیمې له لاسه ورکړې، او په ۱۸۱۶ کال کې د سوګولي تړون لاسلیک شو. دې تړون نیپال سرحدونه ټاکلي او د هغې خپلواکي پرې منلې، خو د بریتانوي ختیځ هند کمپنۍ تر کنټرول لاندې. بریتانويانو د نیپال د مدیریت لپاره خپلو استازو وټاکل، چې د دې هېواد په تاریخ کې نوي پړاو ته شروع وکړ.
راج نیپال د بریتانوي چارواکو د هڅو پایله وه چې په هیواد کې خپل نفوذ پیاوړی کړي او موثره مدیریت رامنځته کړي. بریتانیاییانو د ګورخا د سلطنت د خاندان پر تخت باندې خپل استازي ګمارلي، چې یوه مښوونې حکومت ته تبدیل شو. دا د بریتانوي هندوستان لپاره اجازه ورکړه چې د نیپال داخلي چارو کنټرول وکړي، پداسې حال کې چې د خپلواکي ظاهري بڼه وساتي.
د راج نیپال د جوړیدو سره، بریتانويانو په فعاله توګه خپلې اداري او حقوقي سیستمونه رامنځته کړل. د کتمندو په څیر مهمو سیمو باندې مستقیم کنټرول تایید کړ، چې دوی ته د نیپال اقتصاد او سیاست اداره کولو اجازه ورکړه. نیپالیان د تابعینو په توګه کار کولو پیل وکړ، او بریتانیایي چارواکي د ادارې کلیدي پوستونو ته ورسیږي.
په دې دوره کې د نیپال اقتصاد هم د پام وړ بدلونونو سره مخ شو. بریتانیاییانو سوداګرۍ ته وده ورکړه، چې د ترانسپورتي زیربنای ښه کولو، سړکونو او پلونو جوړولو لامل شوه. خو، سره له دې چې د زیربنایی دې جوړونې ښه والی راغی، د عاید ډېره برخه د بریتانوي هندوستان غلطولی، چې د نیپال اقتصادي پرمختګ ته زیان رسوونکی و.
د بریتانوي نفوذ یوه مهمه بڼه د نیپالی سرتیرو کارول، چې ګورکاس په نوم پېژندل کیږي، په بریتانوي پوځ کې وه. ګورکاس د زړورتیا او وفادارۍ شهرت ترلاسه کړ، چې دا یې د بریتانوي وسله والو ځواکونو یوه مهمه برخه جوړه کړه. دا هم د نیپال او بریتانیا ترمنځ د اړیکو پیاوړي کیدو لامل وګرځید، مګر هم په عین وخت کې د نیپال خپلواکي محدودوله.
د نیپال ټولنیزه جوړښت هم د بریتانوي نفوذ تر تاثیر لاندې بدل شو. د بریتانوي استعمار سیاست د لویدیځ د تعلیم سیستمونو د رامنځته کیدو لپاره یوه لاره برابر کړه، چې دې د نوو ټولنیزو طبقو ظهور او د زده کړې کسانو د زیاتیدو لامل شو. دا د یو نوي علمي اشرافی جوړیدو په برخه کې مهم رول ولوبوه، چې بیا وروسته د ملی غورځنګ لپاره د پرمختګ لامل شو.
با وجود د منفي بدلونونو سره، ډېری دودیزې عملونه او عنعنات د تخریب سره مخ شوې. بریتانیاییانو خپلې راستنیدل قوانین او نورمونه راوساخله، کوم چې د محلي خلکو ترمنځ نارضایتي رامنځته کړه. دا نارضایتي په تدریجي توګه د پروتستو غورځنګونو او د بریتانوي نفوذ پر وړاندې د پاڅونونو لپاره بنسټ شو.
د محلي خلکو د نارضایتي زیاتوالي سره، په نیپال کې د انتی-استعمار غورځنګونه پیل شول. په دې وخت کې نیپال د داخلي جګړو او تقسیم سره مخ شو، چې بریتانیایانو ته اجازه ورکړه چې په اسانۍ سره د حالاتو کنټرول کړي. مګر ځینو نیپالیانو د بریتانوي نفوذ پر وړاندې د مقاومت لپاره یو ځای کیدو پیل وکړ، چې دا د راتلونکي انقلابي غورځنګونو لپاره یوه پخوانۍ نښه وه.
په ۱۹۴۷ کال کې، د دویمې نړیوالې جګړې د پای سره او د بریتانوي واک کمزوري کیدو سره په هند کې، په نیپال کې د اعتراضاتو نوې موج پیل شوه. فعالانو، چې د هند د خپلواکۍ د غورځنګ د بریاوو نه الهام اخیستی، سازمان جوړول پیل کړل او د نیپال لپاره د خپلواکۍ غوښتنه یې کړې. دا غورځنګونه د هیواد د سیاسي جوړښت کې مهمو بدلونونو ته وده ورکړه.
د بریتانوي نفوذ او د راج نیپال جوړول په نیپال کې د مهمو پړاوونو یوه برخه وه، چې د هیواد سیاسي، اقتصادي او ټولنیز پرمختګ په ډیرو کلونو کې ټاکلی دی. که څه هم دا دوره ځینې بدلونونه راوست، د نیپالیانو یوې ډلې د استعمار رژیم په وړاندې ناراضې و، چې د ملي شعور او د خپلواکۍ لپاره د مبارزې زیاتوالي لامل شو. دا پیښې په پای کې د نوي نیپال د جوړولو لپاره بنسټ وګرځید.