تاریخی انcyclopedia
د ۱۹۹۳ کال په روانه کې د چکوسلواکی د تقسیم پروسه د منځنۍ اروپا په تاریخ کې یوه مهمه پېښه وه. دا پروسه د دوو خپلواکو هیوادونو جوړولو لامل شوه: چکیا او سلوواکیا، چې مخکې د یوې فدراسیون یوه برخه وه. د تقسیم پوره دلایل او پروسې متنوع او پیچلي وې، چې د دواړو قومونو په ژوند کې سیاسي، اقتصادي او ټولنیزې اړخونه پوښي. په دې مقاله کې د چکوسلواکی د خرابیدو کلیدي عوامل او همدارنګه د دې تاریخي پېښې پایلې د سیمې او پوښتول شوي خلکو لپاره څیړل شوي دي.
چکوسلواکی په ۱۹۱۸ کال کې تاسیس شوه، د اتریش-هنګري د ړنګیدو وروسته، د یو خپلواک جمهوريت په توګه، چې د چک او سلوواک قومونه یې سره یوځای کړي. په پیل کې د دواړو قومونو یوځای کیږی د ملی خوځښتونو نتیجه وه، چې د اتریش-هنګري سلطنت خلاف روانه وه. خو د چکانو او سلوواکانو ترمنځ اړیکې پیچلې وې، او څو لسیزې وروسته د نسلي او سیاسي ټکر نښې رامنځته شوې.
د دوهمې نړیوالې جګړې وروسته، چکوسلواکی د شوروي د نفوذ په ساحه کې واقع شوه، او په ۱۹۴۸ کال کې په هیواد کې د کمونست رژیم رامنځته شو. د سوشیالستي حکومت په اوږدو کې، چکانو او سلوواکانو په یوه سیاسي او اقتصادي فضا کې ژوند کاوه، مګر د سیمو په پرمختګ کې توپیرونه او په پراګ کې مرکزي واک ټینګیدل، د سلوواکیا په اړه د نارضایتۍ زیاتیدو لامل شوه. د سلوواک سیاستوالو د زیات سیاسي او اقتصادي نفوذ لپاره غوښتنې ورځ تر بلې زیاتیدل.
د ۱۹۸۰مو کلونو په پای کې، چکوسلواکی، لکه څنګه چې د سوشیاسټ بلاک نور هیوادونه، د سیاسي او اقتصادي بدلونونو سره مخامخ شوه، چې د شوروي اتحاد په پراخه پروسې کې د یوه برخه شوه. د میخائیل ګورباچوف له خوا پیل شوې پرسترویکا، او د ختیځې اروپا په کچه د دموکراسۍ موج هم چکوسلواکی ته ورسید. په ۱۹۸۹ کال کې په هغه هیواد کې د مخملې انقلاب رامنځته شو، چې له مخې یې کمونست رژیم ړنګ شو.
د دموکراسي ته د انتقال پروسه یوازې د سیاسي اصلاحاتو سره نه، بلکې د اقتصادي بدلوناتو سره هم مل وه. مګر د اقتصادی اصلاحاتو پروسه د چکیا او سلوواکیا ترمنځ د اقتصادی نابرابریو د زیاتیدو لامل شوه. پداسې حال کې چې چکیا د بازار د اقتصاد سره چټکه تطابق درلود، سلوواکیا د لوړې بې روزګارۍ او د اقتصاد د ودې ټکونو په شمول لویو ستونزو سره مخ وه.
که څه هم چکانو او سلوواکانو د اوږدې مودې لپاره په یوه دولت کې ژوند کړی، د دوی ترمنځ کلتوري او نسلي توپیرونه موجود پاتې شول. چک او سلوواک ملتونه مختلفې ژبې لري، که څه هم چې د سرچینې له لحاظه سره نږدې دي، او په عموم کې کلتور او دودونو کې توپیرونه همیشه څرګند وو. په ۱۹۹۰مو کلونو کې د ملی هویت پوښتنې لومړیتوب ته راوتلې، چې هم دا د سلوواکیا د زیاتې خپلواکۍ غوښتنې سره مرسته وکړه.
د کمونست دورې وروسته، سلوواک ملي خوځښتونه د سلوواک کلتور د ځانګړتیا پیژندنې او سلوواکیا د سیاسي سیاق په توګه د خپلواکۍ د غوښتنې لپاره ډیر فعال شول. د دې غوښتنو په ځواب کې، چک سیاستوال د یوې ټولې دولت د ساتلو سره د اکثرو کلیدي دلایلو له مخې مخامخ شول. دا د سیاسي مخالفتونو د زیاتیدو لامل شو او په پایله کې د تقسیم فکر ته ورسید.
د چکوسلواکی د تقسیم پروسه ناڅاپي نه وه. دا د چک او سلوواک هېوادونو ترمنځ اوږده مهال د تناؤ او اختلافاتو مجموعي نتیجه وه. په ۱۹۹۲ کال کې په چکوسلواکی کې پارلماني ټاکنې وشوې، چې چک او سلوواک سیاسي ځواکونه، چې د ملی خودمختارۍ پلوي کونکي ول، بریالی شول. په چکیا کې، چک سیاسي ګوندونه غالب وو، که څه هم دریشتلی پاپل په سلوواکیا کې بریالی شو، چې د سلوواک ملي ګوند رهبري کوله، او د سلوواکیا د زیات استقلال مفکوره فعالانه پلوي کوله.
د ټاکنو وروسته د چک او سلوواک خواخوږو ترمنځ ژور اختلافات واضح شول. په اګست ۱۹۹۲ کې د فدرال د پاکولو اړتیا پروړاندې تصمیم نیول شوی و. دا پروسه د یوه ریفرنډم له خوا ملاتړ شوې و، چې اکثریت سلوواک وګړو خپلواکۍ ته د ملاتړ وویل. په نورو خوا چک سیاسي رهبران هم د تقسیم احتمال څخه د استثنا توان درلود، ځکه چې هغوی فکر کاوه چې دواړو قومونو د یو دولت تر چوکاټ لاندې دوام نشي کولی.
په ۱۹۹۳ کال کې د ژانورۍ په لومړۍ نیټه، چکوسلواکی رسمي تقسیم وشو. چکیا او سلوواکیا د دوو خپلواکو هیوادونو په توګه بدل شول، او د "تقسیم" پروسه په سوله ییزه توګه، پرته له جدي ټکرونو تیر شو. دا پېښه د "مخملی طلاق" په نوم یاد شوه، چې د ۱۹۸۹ کال د مخملې انقلاب په ویاړ وه، چې د ختیځې اروپا په تاریخ کې یوه مهمه مرحله شوه.
دا د چکوسلواکی لپاره تاریخ پلومه لامل و، او دواړو نویو هیوادونو لپاره نوې پیل وه. تقسیم د دوو مختلفې ملي هویتونو او مستقل سیاسي، اقتصادي او کلتوري سیستمونو رامنځته کولو لامل شو. د سلوواکیا لپاره، خپلواکي د دې تاریخ یوه مهمه لحظه وه، ځکه چې هیواد له دې لارې خپل داخله او بهرنیو سیاستونو په هکله پخپله تصمیم نیولو امکان پیدا کړ، او همدارنګه خپل اقتصاد جوړولو.
د چکوسلواکی تقسیم د نوو هیوادونو دننه او له نورو هیوادونو سره د دوی اړیکو کې ډیر بدلونونه راولي. چکیا، چې د پرمختللو اقتصادي جوړښتونو خاوند وه، بازار اقتصاد ته انتقال د هغوی لپاره کم دردونکی و. چک جمهوریت په نړیوالو سازمانونو کې، لکه د اروپایي اتحادیې او ناټو، موثره ادغام پیدا کړ.
بل لور ته، سلوواکیا د اقتصادي اصلاحاتو او خپلواکی په پروسه کې د ستونزو سره مخ وه. خو د بریالۍ بهرنیو سیاستونو او د اروپایي اتحادیې فعال ملاتړ له لارې، سلوواکیا توانيدلې چې بحران له منځه یوسي او په ۲۰۰۴ کال کې د اروپایي اتحادیې او ناټو برخه شي. سلوواکیا د ابتدايي ستونزو سره سره د اقتصاد او ټولنیز برخو کې د پام وړ پرمختګ څرګند کړ.
د ۱۹۹۳ کال د چکوسلواکی تقسیم د منځنۍ اروپا په تاریخ کې یو مهمه پېښه وه، چې دواړو هیوادونو لپاره نوې بیلې شروع وکړه. دا پروسه د خپلو اقتصادي، سیاسي او کلتوري توپیرونو شاملولو له کبله ترسره شوه. سره د دې چې ستونزې او اختلافات موجود ول، تقسیم په سوله ییزه توګه ترسره شو، او دواړو هیوادونو د خپلواکي د جوړولو توان ترلاسه کړ. نن ورځ، چکیا او سلوواکیا د مستقل او بریالیتوب دولتونه دي، مګر د دوی تاریخ، چې د یوه ټولنیز واحد دوه برخې دي، لا هم د دوی په هویتون او اړیکو کې مهم رول لري.