دانشنامه تاریخی
تقسیم چکسلواکی در سال 1993 یک رویداد مهم در تاریخ اروپای مرکزی بود. این روند به ایجاد دو کشور مستقل جمهوری چک و اسلواکی منجر شد که قبلاً بخشی از یک فدراسیون بودند. دلایل و فرآیندهای پیش از تقسیم، چندوجهی و پیچیده بودند و جنبه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی زندگی هر دو ملت را شامل می‌شدند. در این مقاله عوامل کلیدی که به فروپاشی چکسلواکی منجر شد و همچنین پیامدهای این رویداد تاریخی برای منطقه و ساکنانش بررسی می‌شود.
چکسلواکی در سال 1918، پس از فروپاشی اتریش-مجارستان، به عنوان یک جمهوری مستقل تأسیس شد که ملل چک و اسلواک را متحد کرد. در ابتدا، ادغام دو ملت، نتیجه حرکات ملی علیه امپراتوری اتریش-مجارستان بود. اما روابط بین چک‌ها و اسلواک‌ها پیچیده بود و پس از چند دهه، نشانه‌هایی از اختلافات قومی و سیاسی ظهور کرد.
پس از جنگ جهانی دوم، چکسلواکی در حوزه نفوذ شوروی قرار گرفت و در سال 1948، رژیم کمونیستی در کشور برقرار شد. در سال‌های حکومت سوسیالیستی، چک‌ها و اسلواک‌ها در یک فضای سیاسی و اقتصادی مشترک بودند، اما اختلافات در توسعه مناطق و همچنین تشدید قدرت مرکزی در پراگ، به افزایش نارضایتی در اسلواکی منجر شد. آرزوی سیاستمداران اسلواک برای داشتن نفوذ سیاسی و اقتصادی بیشتر، روز به روز بارزتر شد.
در اواخر دهه 1980، چکسلواکی، مانند سایر کشورهای بلوک سوسیالیستی، با تغییرات سیاسی و اقتصادی مواجه شد که بخشی از فرآیندهای وسیع‌تری بود که در اتحاد جماهیر شوروی رخ می‌داد. پراسترویکا، که توسط میخائل گورباچف آغاز شد و موج دموکراتیزاسیون که شرق اروپا را فراگرفته بود، چکسلواکی را نیز تحت تأثیر قرار داد. در سال 1989، انقلاب مخملی در کشور رخ داد که در نتیجه آن رژیم کمونیستی سرنگون شد.
انتقال به دموکراسی نه تنها با اصلاحات سیاسی بلکه با تحولات اقتصادی نیز همراه بود. اما فرآیند اصلاح اقتصادی به افزایش نابرابری اقتصادی بین جمهوری چک و اسلواکی منجر شد. در حالی که جمهوری چک سریع‌تر به اقتصاد بازار تطبیق پیدا کرد، اسلواکی با چالش‌های بیشتری از جمله سطح بالای بیکاری و کند شدن رشد اقتصادی مواجه شد.
اگرچه چک‌ها و اسلواک‌ها مدت طولانی در یک دولت زندگی کردند، اما تفاوت‌های فرهنگی و قومی بین آنها باقی ماند. ملت‌های چک و اسلواک زبان‌های متفاوتی دارند، اگرچه آنها از نظر منشا نزدیک هستند و به طور کلی تفاوت‌ها در فرهنگ و سنت‌ها همیشه قابل توجه بوده است. در دهه 1990، پرسش‌های هویتی ملی به طور جدی مطرح شد که در آرزوی اسلواکی برای خودمختاری بیشتر تأثیرگذار بود.
پس از دوره کمونیستی، جنبش‌های ملی اسلواک فعال‌تر شدند و خواستار شناخت یکتایی فرهنگ اسلواک و خودمختاری اسلواکی در بافت سیاسی شدند. در پاسخ به این درخواست‌ها، بیشتر رهبران سیاسی چک، خواهان حفظ دولت واحد بودند. این موضوع باعث افزایش تناقضات سیاسی شد و در نهایت به ایده تقسیم منجر شد.
فرآیند تقسیم چکسلواکی ناگهانی نبود. این نتیجه سال‌ها انباشت تنش و اختلاف بین بخش‌های چک و اسلواک کشور بود. در سال 1992، انتخابات پارلمانی در چکسلواکی برگزار شد که در آن نیروهای سیاسی چک و اسلواک حامی حاکمیت ملی پیروز شدند. در جمهوری چک، جایی که احزاب سیاسی چک برتری داشتند، واچلاو کلاوس پیروز شد و در اسلواکی، ولادیمیر مچیار، رهبر حزب ملی اسلواک، که فعالانه ایده خودمختاری بیشتر برای اسلواکی را ترویج می‌کرد، پیروز شد.
پس از انتخابات، اختلافات عمیق بین نخبگان چک و اسلواک به وضوح مشخص شد. در آگوست 1992، تصمیمی برای جدایی فدراسیون اتخاذ شد. این فرآیند با برگزاری یک رفراندوم پشتیبانی شد که در آن اکثریت شهروندان اسلواک حمایت خود را از استقلال اعلام کردند. در عوض، رهبران سیاسی چک نیز گزینه تقسیم را رد نکردند، زیرا بر این باور بودند که ادامه وجود مشترک دو ملت در چارچوب یک دولت غیرممکن است.
در اول ژانویه 1993، تقسیم رسمی چکسلواکی اتفاق افتاد. جمهوری چک و اسلواکی به دو کشور مستقل تبدیل شدند و فرآیند "تقسیم" به طور مسالمت‌آمیز و بدون درگیری‌های جدی انجام شد. این رویداد به عنوان "طلاق مخملی" نامیده شد که به خاطر انقلاب مخملی 1989، که مرحله مهمی در تاریخ کشورهای اروپای شرقی بود، به ثبت رسید.
برای چکسلواکی این یک گام تاریخی بود و برای هر دو کشور جدید یک آغاز نو محسوب می‌شد. تقسیم به ایجاد دو هویت ملی جداگانه و سیستم‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مستقل منجر شد. برای اسلواکی، استقلال نقطه عطفی در تاریخ این کشور بود، چرا که کشور توانست به طور مستقل مسائل سیاست داخلی و خارجی را حل کند و همچنین اقتصاد خود را توسعه دهد.
تقسیم چکسلواکی به تغییرات زیادی هم در درون کشورهای جدید و هم در روابط آنها با کشورهای دیگر منجر شد. برای جمهوری چک که ساختارهای اقتصادی پیشرفته‌تری داشت، انتقال به اقتصاد بازار دردناک‌تر نبود. جمهوری چک توانست به طور مؤثر در سازمان‌های بین‌المللی مانند اتحادیه اروپا و ناتو ادغام شود.
اسلواکی، از سوی دیگر، با چالش‌های فرآیند اصلاح اقتصادی و ایجاد استقلال مواجه بود. با این حال، با سیاست خارجی موفق و حمایت فعال اتحادیه اروپا، اسلواکی توانست بحران را پشت سر گذاشته و در سال 2004 به عضویت اتحادیه اروپا و ناتو درآید. اسلواکی علی‌رغم سختی‌های اولیه، رشد قابل توجهی در اقتصاد و حوزه اجتماعی را نشان داد.
تقسیم چکسلواکی در سال 1993 یک رویداد مهم در تاریخ اروپای مرکزی بود که فصل جدیدی را برای دو کشور باز کرد. این روند نتیجه عوامل متعددی از جمله تفاوت‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین چک‌ها و اسلواک‌ها بود. با وجود پیچیدگی‌ها و اختلافات، تقسیم به آرامی صورت گرفت و هر دو کشور توانستند استقلال خود را بنا کنند. امروز جمهوری چک و اسلواکی، دو کشور مستقل و موفق هستند، اما تاریخ آنها به عنوان دو بخش از یک کل، همچنان نقش مهمی در هویت و روابط آنها دارد.