پېژندنه

په امریکا کې د دولت جوړښت یو پېچلی او څو پړاو لرونکی بهیر دی، چې د مستعمراتي دورې څخه تر د امریکا د اساسي قانون د جوړېدو پورې نیټه لري. دا بهیر د ګڼ شمېر عواملو له مخې رامنځته شوی، چې د ټولنیزو، اقتصادي او سیاسي بدلونونو په شمول دي، چې په مستعمراتو او په ټوله نړۍ کې روان و. د امریکایي انقلاب، د خپلواکۍ د اعلان تصویب او د اساسي قانون جوړول، د نوي دولت د فردیت ټاکلو کې مهم رول ولوباوه.

مستعمراتي دوره او د خپلواکۍ وده

د شلمې پېړۍ په پیل کې، انګریزي مستعمرې د شمالي امریکا ختیځې ساحل کې جوړې شوې. د مستعمراتي دورې په اوږدو کې، مستعمراتو خپل ځانمرکي او ځان اداره کولو ټولنې رامنځته کړې. د مثال په توګه، په ویرجینیا کې د 1619 کال په ترڅ کې، د لومړي مستعمراتي مجلس جوړ شوی و، چې د عصري پارلمان جوړونې پخوانی نمونه شوه.

سره له دې چې مستعمرې د برتانوي تاج تر کنټرول لاندې وې، د هغوی اوسېدونکو پړاو پړاو د خپلواکۍ احساس رامنځته کړی. دا احساس هر کال قوي شو، لکه چې مستعمرې په اقتصادي او سیاسي توګه د خپلواکۍ لوري ته ګامونه پورته کړل، چې د راتلونکي خپلواکۍ لپاره بنسټ و.

د اروپايي نظریو اغیزه

د پوهونې نظریات د امریکایي دولت جوړښت باندې مهم اثر درلود. فیلسوفان لکه جان لاک، جان-ژاک روسو او مونتسکیو د طبیعی حقوقو، ټولنیز عدالت، او د واک د ویش د نظریو ملاتړ وکړ. دا نظریات د مستعمره والو ته د خپلو حقونو او د حکومت د فعالیت په اړه سوچ کولو ته هڅونه ورکړه.

د خپلواکۍ اعلان چې په 1776 کال کې تصویب شو، دغه نظریات منعکس کړل، ویل یې چې ټول خلک مساوي جوړ شوي دي او د ژوند، آزادۍ او خوشبختۍ په څېر نه جلا کیدونکي حقوق لري. دا د نوي دولت لپاره بنسټیز اصل شو.

امریکی انقلاب

امریکایي انقلاب (1775-1783) د مستعمره والو د برتانوي حکومت په وړاندې د لوړېدو ناپړرافې پایله شوه. د بې‌نمایندګي ټیکسونه لکه د چای قانون او د شکر قانون، قوي نارضایتي رامنځته کړه او په دې کې بایکاټونه او احتجاجونه شامل شول. د 1773 کال په بوسټن کې د چای پیلو پیښه، د برتانوي حکومت پر وړاندې د احتجاج سمبول و.

د مستعمره والو او برطانوي حکومت ترمنځ شخړه د خپلواکۍ جګړې ته واړه، چې په 1783 کال کې د پاریس د سولې تړون د لاسلیک سره پای ته ورسیده. دا سند د متحده ایالاتو خپلواکي ومنله او د نوي دولت جوړولو پروسې ته لار هواره کړه.

د اساسي قانون جوړول

د خپلواکۍ جګړې وروسته، څرګند شو چې د نوي دولت لپاره یو قوي بنسټ جوړول اړین دي. په 1781 کال کې د کنفدراسیون مادې تصویب شوې، خو دا سیستم ناکام شو، ځکه چې دا د جلا جلا ایالتونو ته ډیرې واک ورکړي او مرکزي حکومت ته کافي واک نه و.

په 1787 کال کې د فیلادلفیا کې د قاره ایز کانګریس راټول شو، چیرې چې یوه نوې اساسي قانون تیار شو. د امریکا اساسي قانون چې په 1788 کال کې تصویب شو، د واک د ویش، فدرالیزم، او د شهروندانو د حقوقو تضمین پراساس یو قوي حکومتي نظام جوړ کړ. دا د مدرن امریکایي دولت د جوړولو په موده کې مهمه ګام و.

د حقوقو بل

د اساسي قانون تصویب د حقوقو او آزادو په اړه د شکونو او اندیښنو لامل شو. د دغو مسایلو د حل لپاره، په 1791 کال کې د حقوقو بل تصویب شو، چې د اساسي قانون لومړۍ لس ترمیمونه شامل کړ. دغه ترمیمونه د اساسي حقوقو لکه د آزادۍ خبرې، د عقیدې آزادۍ، د ټولنیزو غونډو حق او د غیرموجه تلاشي څخه د خوندي کولو حق تضمین کړل.

د حقوقو بل د citoyen آزادۍ د ساتنې لپاره مهم وسیله وه او د نوې حکومتي سیستم مشروعیت ورکړه، چې د فدرالي حکومت په اړه د خلکو اعتماد زیات کړ.

سیاسي ګوندونه او لومړۍ ټاکنې

د 19مې پېړۍ په لومړیو کې، په امریکا کې سیاسي ګوندونه جوړیدل. فدرالیستان، چې د الیګزنډر همیلتون لخوا رهبري کیدل، د قوي مرکزي حکومت او د صنعت له لارې د اقتصادي ودې ملاتړ کوه. په همدې وخت کې، د توماس جیفییرسن رهبري سره د ډیموکراټیک جمهوری غوښتونکو د ایالتونو حقوق او زراعت ټولنې لپاره غوښتنې لرلې.

په 1789 کال کې لومړۍ ولسمشرۍ ټاکنې، چې جارج واشنګټن په اتفاق سره لومړی ولسمشر وټاکل شو، د هېواد د سیاسي نظام په جوړولو کې مهم پړاو و. واشنګټن چې ولسمشر شو، د راتلونکي رهبرانو لپاره ګڼ شمېر نمونې وضع کړې، چې په کې د کابینې جوړول او د دوه دورو اصل شامل دي.

نوې دولت ته چلینجونه

نوې دولت سره د یو شمېر چلینجونو سره مخ شو، لکه داخلي شخړې، د اصلي خلکو سره شخړې او د اروپایي د قدرتونو لخوا خطرونه. په 1794 کال کې د "ویسکي تمرد" پیښه تېر شوه، چې د ویسکي پر مالیه د بزګرانو د احتجاج نښه وه، چې څرګنده شوه نوې دولت اداره څومره نه ساده ده.

بهرني خطرونه هم د مهم دلیل په توګه پاتې شول. د هندوانو قبائل، چې د خپلو ځمکو د دفاع لپاره هڅه کوله، سره د اروپا، په ځانګړي ډول د فرانسې او بریتانیا سره د ټینګې اړیکو له کبله د نوې حکومت ثبات ته خطر جوړ کړل.

پړاو او د دولت په وده کې اغیزه

د 19مې پېړۍ په پیل کې، متحده ایالاتو د خپلو سیمو تر مینځ زیات پرمختګ پیل کړ. د 1803 کال کې د لوزیانا د پېرودلو په مټ د هېواد اندازه دوه چنده شوه او د زراعت او سوداګرۍ لپاره نوې فرصتونه پرانېستې. د لوئس او کلارک کمپاین، چې د نوو ځمکو د څیړنې لپاره تنظیم شوی و، د لویدیځې سیمې لا پیاوړتیا کې مرسته وکړه.

سره له دې، پراختیا هم د اصلي خلکو سره د شخړو او د سپیڅلۍ په اړه نوو چلینجونو ته د لیډیانو زامنو سبب شوه. د نویو ځمکو په پراختیا کې د سپیڅلۍ پراختیا مسئله د سیاسي مسایلو یوه له کلیدي موضوعاتو څخه شوه، چې پایله یې د مدني جګړې لامل شوه.

پایله

په امریکا کې د دولت جوړښت یو پېچلی او متنوع بهیر دی، چې د مستعمراتي دودونو، د پوهونې نظریاتو، د خپلواکۍ د مبارزې او د اساسي قانون جوړېدو لغړوانه شوې. دا پیښې او نظریات د مدرن امریکایي دولت لپاره بنسټیزې پلمې دی، چې د هغه سیاسي، ټولنیز او اقتصادي بنسټونه رامنځته کړې. سره له دې چې نوې حکومت له ګڼ شمېر چلینجونو سره مخ و، دا لا هم پرمختګ او پیاوړتیا ته دوام ورکړ، چې په پایله کې یې په نړۍ کې د یوه له مخکښو دولتونو په توګه په ډول وده وکړه.