تاریخی انcyclopedia
د تنزانیا د آزادۍ غورځنګ د هیواد په تاریخ کې یوه مهمه مرحله شوه، چې د مستعمره حکومت څخه د خپلواکې دولت ته د تګ نښه وه. هغه هیواد، چې مخکې د تانګانیکا په نامه پیژندل کیده، د جرمنی او بیا د بریتانوی مستعمره والو تر کنټرول لاندې و، چې دې د ځایي خلکو لپاره ډیرې سختې پایلې درلودل. د 1940م کلونو له پای څخه د آزادۍ لپاره مبارزه فعاله پروسه پیل شوه، کوم چې بالاخره په 1961 کال کې د آزادۍ تر لاسه کولو ته ورساوه.
سره له دې چې دودیزه ټولنې او کلتوري بڼه موجوده وه، مستعمره حکومت د تنزانیا ټولنیزه جوړښت په شدت سره بدله کړه. د لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته، تانګانیکا د بریتانیا د واک لاندې سیمه شوه، او ځایي خلک د تبعیض، استغلال او سختو کار شرایطو سره مخ شول. اقتصادي ستونزې، د حقوقو کمښت او کلتوري سرکوب د ځایي خلکو د ناخوښۍ عمده لاملونه جوړیدل.
سیاستي شعور د لومړنیو سیاسي سازمانو له جوړیدو سره رامنځ ته شو، کومو چې د ځایي خلکو لپاره د حقونو د غوښتنې پیل وکړ. د 1950م کلونو په لړ کې فعالانو شمیر زیات شو، او د آزادۍ لپاره سیاسي ګوندونه رامنځته شول. د دې پروسې کلیدي عوامل د دویمې نړیوالې جګړې پای او په افریقا کې د مستعمره کولو ضد لړۍ جوړول و.
د آزادۍ لپاره غورځنګ کې څو سیاسي ګوندونو مهمه ونډه اخستې، چې د دې ډلې تر منځ د افریقا ملي کنګره (آنک) سپارښتنې ته اشاره کیږي، چې په 1954 کال کې جوړه شوې. آنک د افریقا د یو واحد دولت د جوړیدو او د توره پوستکي خلکو د حقونو لپاره مبارزه کوله. په 1955 کال کې د یوسف موانیک په رهبري د تنزانیایي افریقا ملي ګوند (TANU) تاسیس شو. دا ګوند د آزادۍ لپاره د مبارزې اصلي محرک شو او ځایي خلکو ته یې د فعالو فعالیتونو لپاره جلب کړه.
TANU مظاهرې، احتجاجونه او د مستعمره رژیم خلاف فعالیتونه ترسره کړل. د دې ګوند یوه مهمه ګام د "عملیاتو پلان" جوړول وو، چې د بریتانوی چارواکو نه د سیاسي حقونو، تعلیم او اقتصادي امکاناتو غوښتنې پکې شاملې وې. دا پلان د مستعمره چارواکو سره د لا زیاتو خبرو اترو لپاره بنسټ واخیست.
د 1950م کالونو په اخر کې د مستعمره رژیم خلاف د ناخوښۍ لړۍ په لویو احتجاجونو بدله شوه. په 1959 کال کې په زنګبار سیمه کې پاڅون پیل شو، چې ځایي خلک د بریتانوي مستعمره حکومت ضد پاڅون وکړ. دغه پاڅون، که څه هم د امنیتي ځواکونو لخوا وژل شوی و، د ناخوښۍ او د ځایي خلکو د ازادۍ غوښتنې د پیمانې څرګندونه وکړه.
د احتجاجونو په ځواب کې، مستعمره چارواکو اصلاحات پیل کړل، مګر دا کافي نه وو او ځایي خلکو لپاره د اوسنۍ حالت بدلول نه توانېدلي. په پای کې، د بریتانوي مستعمره والو په وړاندې سیاسي فشار زیات شو، او د آزادۍ د ورکولو په اړه خبرې پیل شوې.
مستعمره حکومت د تنزانیا لپاره ډیرې منفي پایلې لرلې. د دودیزو اقتصادي جوړښتونو تباه کول، د منابعو استغلال او د ژوند ټیټې شرایط د فقر او د تعلیم د کمښت لامل شوي. ځایي خلک د بنسټیزو حقونو نه محروم شول، چې دا د اجتماعي شخړو سبب وګرځید. هیواد په مختلفو قومي ډلو کې ووېشل شو، او د مستعمره حکومت دغه تقسیم زیات کړ، چې راتلونکي شخړو ته زمینه برابره کړه.
سره له دې چې دغه ستونزې موجودې وې، د آزادۍ لپاره غورځنګ لا هم قوت واده. د تنزانیا خلکو خپل حقونو د ترلاسه کولو لپاره په مبارزه کې یو ځای شول، او دغه یووالی د آزادۍ په پروسه کې کلیدي رول ولوبوه.
په 1961 کې، د اوږدې مبارزې وروسته، تنزانیا بالاخره آزادۍ ته ورسیده. د آزادۍ پروسه د TANU د فعالو عملونو او د ځایي خلکو د ملاتړ له لارې په سوله ییز ډول رامنځته شوه. د آزاد هیواد لومړی ولسمشر جولیوس نیریر وویل، چې د ګوند مشري پکې کړې او د آزادۍ لپاره د مبارزې سمبول شو.
د آزادۍ تر لاسه کولو وروسته، نیریر د هیواد پرمختګ لپاره څو اصلاحات پیل کړل. هغه د ټولنیز عدالت او د افریقا واحد دولت په جوړولو کې سختې هڅې وکړې، چې دا د هغه د سیاست بنسټ و. مګر په عمل کې د هغه د ډېرو نوښتونو سره مشکلات مخ شوي، او د هیواد پرمختګ پروسه پیچلې ثابت شوه.
د تنزانیا د آزادۍ غورځنګ یو مهم او څو اړخیز پروسه وه، چې د ځایي خلکو د ژوند مختلفو اړخونو ته پراختیا ورکړه. د حقونو، اقتصادي پرمختګ او ټولنیز عدالت لپاره مبارزه د هیواد په تاریخ کې کلیدي موضوع وه. په 1961 کال کې د آزادۍ تر لاسه کول د مختلفو سیاسي ګوندونو او فعالانو ګډو هڅو نتیجې وې، چې د خپلې آزادۍ لپاره یې جګړه کړې. دغه پروسه د تنزانیا په تاریخ کې یوه مهمه مانه شوه، چې د هغې راتلونکي پرمختګ او د آزاد هیواد په حیث د هویت په جوړولو باندې اغیز وکړه.