تاریخی انcyclopedia
د تنزانیا تاریخ، لکه څنګه چې د نورو هیوادونو تاریخ هم، د تاریخي مهمو اسنادو سره مل دی، چې د دولت سیاسي، اجتماعي او اقتصادي جوړښت په جوړولو کې کلیدي رول لري. دغه اسناد د استعمار د واکمنۍ پر مهال او د خپلواکۍ په دور کې، د ملي هویت د جوړولو پروسو سره تړاو لري. د تنزانیا پیژندل شوي تاریخي اسناد د آزادۍ، د انسان حقونو او دیموکراسۍ د مبارزې مهم شیبې انعکاسوي، او په افریقا کې د هیواد رول په ګوته کوي.
د تنزانیا په تاریخ کې د استعمار دورې یوه لويه میراث پریښوده، چې په مختلفو اسنادو کې منعکس دی، په ځانګړې توګه د اداري او سیاسي پریکړو سره، چې د استعمارې ځواکونو له خوا اخیستل شوي. تنزانیا، چې په هغه وخت کې د تانګانیکا او زنګبار په نومونو پیژندل کېده، د مختلفو استعمارې امپراتوريو یوه برخه وه، چې د نولسمې پېړۍ په پای کې د آلمانانو له خوا او بیا د شلمې پېړۍ په پیل کې د بریتانیا له خوا شامل شو.
د هغه دورې یوه له تر ټولو مهمو اسنادو څخه د افریقا د تقسیم تړون و، چې په 1884 کال کې په برلین کې لاسلیک شوی و، چې د استعمارې سیمو حدونه ټاکل او افریقا د اروپایي قدرتونو ترمنځ ویشل. دغه توافق د هغو سیمو په اړه و چې وروسته د تانګانیکا، زنګبار او نورو ختیځ افریقايي سیمو یوه برخه شوه. تړون مشخص کړل چې تانګانیکا به د آلمان تحت کنټرول وي او زنګبار به د بریتانیا تحت کنټرول وي، چې د استعمار اوږد واکمنۍ ته یې لاره هواره کړې.
نور مهم سند د بریتانوي استعمار ادارې قانون د تانګانیکا (1919) و، چې د دې سیمې لپاره د بریتانوي واک او قدرت بنسټ جوړ کړ. دغه قانون بریتانیا ته اجازه ورکړه چې تانګانیکا د توکیو تر واک لاندې اداره کړي، د ملګرو ملتونو د فیصلې له مخې، چې د بریتانويانو کنټرول د سیمې او د دې د منابعو د بریتانوي ګټو لپاره کارول معنی لرله.
د دوهمې نړیوالې جګړې له پای ته رسېدو وروسته او د افریقا په کېدونکو ضد استعمار د حرکتونو په شرایطو کې، تانګانیکا او زنګبار د خپلواکی په لور روان شول. په 1961 کال کې، تانګانیکا د بریتانیا څخه خپلواکي ترلاسه کړه، چې د د تانګانیکا د خپلواکي قانون له لارې تایید شوه، چې په لندن کې لاسلیک شو. دغه سند تانګانیکا ته د یو حاکم دولت حیثیت ورکړ او د هیواد د راتلونکي سیاسي جوړښت لپاره بنسټونه وضع کړل. په همدې کال کې یوه نوې اساسي قانون تصویب شوه، چې دیموکراسۍ اعلان کړې، د انسان حقونه ضمانت کړل او د استعمار واکمنۍ څخه د آزادۍ ته د لاسرسي لارې چارې برابرې کړې.
خو په دې پروسه کې د د زنګبار انقلابي قانون (1964) هم مهم رول ولوباوه، چې د تانګانیکا او زنګبار د یو متحد دولت — د متحدو جمهوریو د تنزانیا د تشکیل نښه وه. د انقلاب وروسته، چې د زنګبار د سلطان د حکومت پرځای وشوه، جمهوریه د افریقایي لیډرانو لکه جولیوس نیيريري تر واک لاندې اعلان شوه. دغه عمل د دوو خپلواکو سیمو د یووالي په تاریخ کې یوه مهمه نښه شوه او د تنزانیا لپاره د استعمار دورې پای ته رسيدو نښه و.
د خپلواکی له ترلاسه کولو راهیسې، تنزانیا خپله داخلي سیاست د سوسیالیزم په لور فعاله کړې، چې دغه موضوع په مختلفو رسمي اسنادو کې څرګندېږي. یوه له ډیرې مهمې اسنادو څخه د اوجاوما سند و، چې په 1967 کال کې جولیوس نیيريري وړاندې کړ. اوجاوما د سوسیالیستي پرمختګ یوه مفهوم ده، چې د خېلو موډل په بنسټ بنا ده، په کوم کې چې کارګران باید نوې شکلونه د ګډو هستوګنې لپاره جوړ کړي. دغه سند د هیواد د اجتماعی او اقتصادی پرمختګ لپاره یوه مهمه لارښود شوه، سره له دې چې په راتلونکي کې یې ناکامه استفاده وشوه.
په 1977 کال کې د متحدو جمهوریو د تنزانیایی اساسي قانون تصویب شو، چې د هیواد د حقوقي نظام بنسټونه وضع کړل. دغه سند د سیاسي نظام، د اتباعو حقوق او دندې او د مشرانو د انتخاب لپاره قواعد ترتیب کړل. اساسي قانون د ملت وحدت تضمین کړ او د هر ډول قومی او مذهبي تبعیض په وړاندې ودرید. دا مهمه ده چې اشاره وکړو، چې دغه اساسي قانون تر شلمې پېړۍ پورې په قوت کې پاتې شوه، چې دا د تنزانیایی سیاسي نظام لپاره بنسټیز جوړوي.
په تیرو څو لسیزو کې، تنزانیا دیموکراتیک دولت په توګه د پرمختګ په حال کې وه، او په دې برخه کې نوې مهمې اسناد رامنځته شوې، چې د سیاسي، اجتماعی او اقتصادی بدلونونو ته اشاره کوي. یوه له دغو اسنادو څخه د 1997 کال اساسي سند و، چې د هیواد په سیاسي نظام کې مهم بدلونونه وړاندیز کړل. دغه سند د څو ګوندي سیسټم او دیموکراتیکو اصولو پیاوړي کولو ته لاره هواره کړه.
یو له مهمو اوسنیو اسنادو څخه د تنزانیا د پرمختګ لپاره ملي ستراتیژیک برنامه د 2025 کال ده، چې د حکومت له خوا د اقتصادي ودې او د اتباعو د ژوند د کیفیت لوړولو هدف لري. دغه سند د هیواد په مختلفو برخو، لکه تعلیم، صحت، زیربنا او اقتصاد کې د اوږدمهاله پرمختګ لپاره دی.
همداراز د د انسان حقونو د خوندیتوب قانون هم یادولو ته اړتیا لري، چې په 1998 کال کې تصویب شو او د اتباعو د حقوقو او آزادیو تضمین کولو کې مهم ګام وه. دغه قانون د ښځو، ماشومانو او اقلیتونو وضعیت ښه کړ، د قانون مخې ته مساوات او د نظریاتو آزادۍ تضمین کړ.
د تنزانیا تاریخي اسناد د هیواد د سیاسي، اجتماعي او اقتصادي جوړښت په جوړولو کې لوی اهمیت لري. د استعمارې ټولو دریو څخه تر ځوانو اساسي اسناده پورې، دوی د تنزانیا د استعمارې وابستګۍ څخه خپلواکې ته، او بیا د دیموکراتیکو اصولو او د انسان حقونو پرمختګ ته، سفر په ګوته کوي. د دې اسنادو هر یو په هیواد کې خپل ځانګړی رول لري او د تحول پروسه د تنزانیا په توګه په نړیواله صحنه کې فعال دولت په توګه د پوهیدو لپاره مرسته کوي.