تاریخی انcyclopedia
پیژندګلوي
په ویتنام کې د مستعمره دور، چې د ۱۹ مې پېړۍ په نیمایي کې پیل شو او تر ۲۰ مې پېړۍ پورې روان و، د هیواد په سیاسي، اقتصادي او کلتوري پرمختګ کې مهمه اغیزه درلوده. فرانسې، چې د مستعمره حاکمان شول، د حکومتدارۍ، اقتصاد او ټولنیز ژوند په نظام کې ګڼ بدلونونه راوستل، چې په پایله کې د ملي شعور رامنځته کېدو او د ازادۍ غوښتنې لامل شو.
د مستعمرې پیل
د فرانسوي مستعمرې پیل د ۱۸۵۸ کال په ترڅ کې وشو، کله چې فرانسوي قواوې د دانانګ بندري ښار ونیول. دا عملیات د جنوب آسیا کې د فرانسوي نفوذ د پراخولو لپاره د یوې پراخې ستراتیژۍ یوه برخه وه. په ۱۸۶۲ کال کې فرانسې د ویتنام سره یو تړون لاسلیک کړ چې فرانسویانو ته د هیواد د جنوب سیمو، په ګډون د سایګون کنټرول ورکړ.
تر ۱۸۸۷ کال پورې فرانسې رسمي توګه د انډوچین اتحادیه جوړه کړه، چې ویتنام، لاوس او کمبودیا پکې شامل وو. ویتنام درې برخو ته وویشل شو: شمالي ویتنام، مرکزي ویتنام او جنوبي ویتنام، چې هر یوه یې د فرانسوي مستعمره چارواکو لخوا اداره کېده.
اقتصادي اغیزه
د فرانسوي مستعمرې په ویتنام کې د اقتصاد پر بنسټ اغیزه وکړه. فرانسې د کافي، تنباکو او وریجو د تولید پراساس د کرنې سیسټمونه تطبيق کړل ترڅو د صادراتو لپاره یې وکاروي. مستعمره چارواکو محلي اوسېدونکي د ارزانه کاري ځواک په توګه استعمال کړل، چې د بزګرانو د ژوند شرایطو خرابیدو ته لاره هواره شوه.
د فرانسوي سرمایه ګذاریو په زیرساختونو کې، لکه اورګاډي، بندرونه او لارې جوړولو باندې تمرکز وکړ. خو دا پروژې په عمده توګه د منابعو د صادراتو لپاره وې، نه د داخلي بازار وده لپاره. سربیره پر دې، محلي سوداګرۍ د فرانسوي شرکتونو له سختې سیالۍ سره مخ شوې، چې د محلي اقتصاد پرمختګ ورته ستونزمن کړ.
کلتوري بدلونونه
د فرانسوي مستعمرې د ویتنام په کلتور کې هم پام وړ بدلونونه رامنځته کړل. فرانسوي خلکو اروپایی تعلیمي سیستمونه راوړي، چې د نوو پوهنیالانو طبقو جوړولو ته یې لاره هواره کړه. فرانسوي ژبه د اشرافو ژبه شوه، او ویتنامیان د اروپایي کلتور سره آشنا شول.
خو، ګڼ ویتنامیان د فرانسوي کلتور د ظلم په توګه وپېژند او هڅه یې وکړه چې خپلې دودونه وساتي. د ویتنامي ژبې او کلتور د ساتنې لپاره غورزېشنونه رامنځته شول، چې د آزادۍ لپاره د لا نورې مبارزې لپاره بنسټ شول.
سیاسي مقاومت
د ۲۰ مې پېړۍ له پیل څخه په ویتنام کې د فرانسوي مستعمره حکومت خلاف فعال مقاومت پیل شو. ویتنامي ملي پلويانو د هیواد د مستعمرې له ظلم څخه د خلاصون لپاره غورزېشنونه رامنځته کړل. د دغو غورزېشنونو یو مهم رهبر هو شي مین و، چې په ۱۹۳۰ کال کې د ویتنام کمونیسټ ګوند تأسیس کړ.
بیلا بیل احتجاجونه، اعتصابونه او سرکشي د ویتنام د ازادۍ لپاره د مبارزې یوه برخه شوه. وخت په تېرېدو سره، دا مقاومت خورا منظم او قوي شو، چې د دویمې نړیوالې جګړې په ترڅ کې د ویتنام د آزادۍ د ګډ جبهې رامنځته کولو لامل شو.
د دویمې نړیوالې جګړې اغیزه
د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال، ویتنام د جاپان کنټرول لاندې راغی، چې فرانسوي مستعمره چارواکي یې لرې کړل. دا پیښه د ملي غورزېشن ته اضافي پاملرنه ورکړه، ځکه көптеген ویتنامیان نه یوازې د فرانسوي مستعمرې حکومت سره بلکه د جاپاني اشغالګرو سره هم مبارزه پیل کړه.
د ۱۹۴۵ کال په ختمیدو او د جاپان د تسلیمېدو وروسته، د ویتنامي ملي پلويانو په مشرۍ هو شي مین د ویتنام ازادۍ اعلان وکړ. خو فرانسې د خپلو مستعمره خوبونو څخه ناامید نه شوه، چې دا حالت د ویتنام د جګړې لامل شو.
د مستعمره دور پایلې
په ویتنام کې د مستعمره دور د هیواد په تاریخ کې عمیق اغیزه کړې. دې د ملي شعور په وده کې مرسته وکړه، چې په پایله کې د آزادۍ غوښتنې او د عصري ویتنام جوړولو لامل شو. ویتنامیان د خپلو حقونو په شاته درلودلو پوه شول او ازادۍ ته یې لیوالتیا څرګنده کړه، چې د مستعمري ظلم ضد د قوي غورزېشنونو لامل شوه.
اوسني تاریخ پوهان په ګوته کوي، چې د مستعمره دور تجربه د ویتنام د هویت او د ملي یووالي په جوړولو کې اغیزه لرلې. دا دور د آزادۍ لپاره د هغې وروسته مبارزې لپاره بنسټ جوړ کړ، چې په ۱۹۷۵ کال کې پای ته ورسېده.
پایله
په ویتنام کې د مستعمره دور یو کلیدي شیبه و. دا یوازې د اقتصادي او کلتوري جوړښتونو په بدلولو کې نه بلکې د آزادۍ لپاره د ځواکمن غورزېشن د رامنځته کولو لامل هم شو. ویتنامیان، چې د مستعمره ظلم کلونه تیر کړي، وکولی شول چې یوځای شي او خپله ازادي ترلاسه کړي، چې په هیواد کې د تاریخ یوه نوې څپرکی پرانیزي.
د دې له امله، د مستعمره دور باید یوازې د ظلم او کړاوونو د وخت په توګه نه وکتل شي. دا هم داسې دور و چې ویتنامیان د خپلو حقونو د لاسته راوړلو مبارزه وکړه او خپل ملي هویت یې جوړ کړ، چې د عصري ویتنام لپاره بنسټ جوړ شو.