تاریخی انcyclopedia
د ویتنام دولتي نظام د خپلې اوږدې او پیچلې تاریخ په اوږدو کې له ګڼو تغییراتو څخه تېر شوی دی. د لومړنیو دولتونو د جوړېدو راهیسې تر اوسني سوشیالیستي دولت پورې، هره دوره په هیواد کې د سیاسي جوړښت په انکشاف کې خپله ونډه اخیستې ده. په دې مقاله کې د دې انکشاف مهم پړاوونه، په شمول لرغوني دولتونه، د استعماري نفوذ، د آزادۍ لپاره جګړې او د اوسني سیاسي نظام په اړه بحث کوو.
د ویتنام تاریخ د لومړنیو دولتونو له جوړېدو سره پیل کېږي، لکه وانګ لانګ او آو لک چې شاوخوا ۳ زره کاله مخکې جوړ شوي وو. دې دولتونو د محلي واکمنانو لخوا اداره کېدل او خپله کلتور او اجتماعي جوړښت درلودل. له وخت سره، د چینايي سلطنتونو، لکه هان، نفوذ د ویتنام په سیاست او اداري کړنو کې مهم تاثیر وکړ، چې دې د ډېر مرکزیت لرونکي واک د جوړېدو بنسټ راښکاره کړ.
د ۱۰۰۰ کالو زیات وخت لپاره ویتنام د چینایي واک لاندې و، چې دا یې پر سیاسي نظام، کلتور او ټولنې ژور تاثیر کړی دی. د چینایي بوروکراتیک نظام د ویتنام د واکمنانو لخوا ومنل شو، چې دې د سخت مرکزي واک د جوړېدو لامل شو. پداسې حال کې چې ویتنامیان د خپلواکۍ لپاره مبارزه کوله، چې دې بالاخره د لومړنیو سلطنتونو په جوړېدو پایله ورکړه.
د ۱۵مې پیړۍ راهیسې، د چینایي واکمني سره د بریالۍ مبارزې وروسته، ویتنام یوه خپلواکه هیواد شو او خپل سلطنتونه جوړول پیل کړل. د لی، ټی سن او نګوین سلطنتونه د هیواد په اداره کې ونډه درلوده، د ځمکې په مالکیت او وصیتي اړیکو باندې ولاړه فئودالي سیستم رامینځته کړو. په دې وخت کې د محلي ادارو پراختیا وشوه او والیان ټاکل شول چې په بېلابېلو سیمو کې واکمني وکړي.
د ۱۹مې پیړۍ په دویمې نیمه کې، ویتنام د فرانسې مستعمره شوه. دې دولتي سیستم کې له پام وړ تغییراتو ته لاره ورکړه. فرانسوي اداره نوي قوانین او اداري جوړښتونه معرفي کړل چې د ډیرو دودیزو واکونو ختمولو لامل شول. سیاسي او اقتصادي ظلم د ویتنام د خلکو ترمنځ مقاومت ته لاره ګټه ور کړل، چې د ملیت غوښتونکو حرکتونو د تشکیل بنسټ شو.
د ۲۰مې پیړۍ په لومړۍ نیمه کې ویتنامیان د خپلواکۍ لپاره د مبارزې په موخه تنظیمول پیل کړل. په ۱۹۴۵ کال کې، د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، ویتنام د فرانسوي مستعمرې واک نه خپلواکي اعلان کړه. په راتلونکو کلونو کې ویتنام جګړه پیل کړه، چې په ترڅ کې یې شمالي ویتنام، د کمونیستي ځواکونو ملاتړ سره، د جنوبي ویتنام او د هغې متحدینو لکه د متحده ایالاتو سره جګړه وکړه.
د جګړې په ختمېدو سره په ۱۹۷۵ کال کې او د هیواد د یووالي په ترڅ کې، د ویتنام سوشیالیستي جمهوریت رامنځته شو. واک د ویتنام د کمونیستي ګوند په لاس کې و، چې دې د یوه ګوندیز نظام د رامینځته کولو لامل شو. نوي رژیم یوه لړۍ اقتصادي او ټولنیزې اصلاحات ترسره کړل، پشمول د کرنې د ګډواکۍ او صنعت ملي کولو.
د ۱۹۸۰م کالونو په پای کې ویتنام د اقتصادي اصلاحاتو پروسه پیل کړه چې د دوي موۍ په نوم یادیږي. دغه اصلاحات د مرکزي پلان کولو نه بازار اقتصاد ته د انتقال لامل شول، چې له دې سره سره اقتصادي وده او د خلکو د ژوند معیار ښه شو. سیاسي نظام د کمونیستي ګوند په کنټرول کې پاتې شو، مګر په هیواد کې د بشري حقونو او اقتصادي آزادیو په اړه زیات پام سوی دی.
تر اوسني حالت پورې، ویتنام په سوشیالیستي موډل کې د بازار اقتصاد په توګه پرمختګ کوي. کمونیستي ګوند د سیاسي ژوند په مرکز کې دی، مګر نوې محلي حکومتي فورمې او د ښاریانو ګډون د پرېکړه جوړولو پروسو کې راپورته شوې دي. غیردولتي سازمانونه او محلي ټولنې هم مهمه ونډه لري چې د ټولنیزو ستونزو په حل کې لا فعاله شوي دي.
د ویتنام دولتي نظام انکشاف یوه پیچلې او تنوع لرونکې پروسه ده، چې د ټولنې، کلتور او سیاست تغییرات څرګندوي. د لرغونو ریښو نه تر اوسني سوشیالیستي دولت پورې، هره دوره د ویتنام په تاریخ کې خپل اثر پرې ایښی دی. سره لدې چې هیواد د ننګونو سره مخ دی، ویتنامیان د پرمختګ او سوکالۍ په لټه کې دي، په همدغه حال کې خپل ځانګړی هویت او کلتور ساتنه کوي.