تاریخی انcyclopedia
اندری-ماری امپر (۱۷۷۵-۱۸۳۶) یو فرانسوي فزیک پوه او ریاضي پوه و، چې په برښنا-مقناطیس کې د خپلو کارونو له امله شهرت لري. د هغه نوم عام شو، او د هغه په یاد کې د برقي جریان قوت د اندازې واحد — امپر نومول شوی دی.
اندری-ماری امپر د ۱۷۷۵ کال د جنوري په ۲۰ نیټه په لیون، فرانسه کې زیږیدلی. د هغه پلار، جان-ژاک امپر، د غټړی وو، او مور، جانا، د کورنۍ ښځه وه. له لومړیو کلونو راهیسې امپر د ساینس او ریاضیاتو سره علاقه درلوده. هغه په خپل خپله مطالعه کې ګڼې مضامین زده کړل، چې د هغه د راتلونکو علمي لاسته راوړنو بنسټ یې و.
د زده کړو له پای ته رسېدو وروسته، امپر په مختلفو تعلیمي مؤسسو کې تدریس پیل کړ. په ۱۸۰۲ کال کې هغه په لیون کې په یوه کالج کې پروفیسور شو، چیرته چې هغه خپلې څیړنې دوام ورکړی. هغه د برښنا او مقناطیسیت په اړه ګڼې کارونه خپاره کړل.
د ساینس لپاره د امپر تر ټولو مهمه مرسته د هغه د قانون موندل دي، چې د برښنا د جریانو تر منځ تعامل توصیفوي. په ۱۸۲۰ کال کې هانس کریستین Ørsted په تجربوي ډول وښودله چې برقي جریان کولای شي یو مقناطيسي میدان جوړ کړي. امپر دې څیړنو ته پراختیا ورکړه او یوه تیوري یې جوړه کړه، چې د برښنا او مقناطیسیت ترمنځ اړیکه تشریح کوي.
د امپر قانون وایي چې د دوو موازي وچو له جریاناتو سره د تعامل قوت د جریان د حجم سره متناسب او د دوی تر منځ د فاصله سره معکوس متناسب دی. دا کشف د برښنا-مقناطیسي پیښو د نورو مطالعاتو لپاره بنسټ ګرځي.
امپر هم د ساینس په مختلفو برخو کې مهمې لاسته راوړنې کړې، چې پکې شامل دي:
اندری-ماری امپر په سوژان باندې واده کړی و، چې له هغه درې ماشومان وو. مګر د هغه شخصي ژوند ډک له ستونزو څخه و، او په ۱۸۲۶ کال کې خپله ښځه په یوه غمیزه کې مړه شوه. دا پرې سخت اثر وکړ، او هغه د غم څخه د خلاصون لپاره ساینس ته خپله کیندنه وکړه.
امپر خپل شاندار میراث پرېښود. د هغه کارونه د برښنا-مقناطیس په برخه کې د نورو تحقیقاتو لپاره بنسټ ګرځیدلي، او هغه د دې ډiscipline's بنیانګذران په توګه پیژندل کیږي. د هغه په یاد کې د برقي جریان قوت د اندازې واحد — امپر نومول شوی، او څو علمي ټولنې او انعامونه هم لري.
اندری-ماری امپر د ساینس په تاریخ کې یوه ستره څیره ده. د هغه څیړنې د برښنا او مقناطیسیت پوهه بدله کړه، او د ساینس لپاره د هغه مرسته لا تر اوسه مهمه ده. د هغه میراث په هر برقي سرکټ او هرې ټیکنالوژۍ کې ژوند کوي، چې د برښنا-مقناطیس اصولو بنسټ لري.