تاریخی انcyclopedia
ډنمارک، یوه وړوکې سکینډینوین هیواد، په اروپا کې د منځنیو پیړیو پر مهال مهمه ونډه درلوده. په دې مهال، ډنمارک خپلې سیاسي جوړښتونه رامینځته کول، د مذهبي اصلاحاتو تجربه درلوده او په نړیوالو مهمو شخړو کې ګډون کاوه، چې پکې د ویکینګانو یرغلونه، صلیبي جګړې او تجارتي اتحادونه شامل وو. په ډنمارک کې منځنۍ پیړۍ د روماني واکمنۍ له لویدو (پېږمري ۵۰۰ کاله مخکې) نه تر رینسانس پیل (تقریباً ۱۵۰۰ کال) پورې وخت نیسي.
د ډنمارک په تاریخ کې د اتمې تر لسمې پیړۍ پورې دورې ته د ویکینګانو دوره ویل کیږي. په دې وخت کې، ډنمارکیان، لکه څنګه چې د هغوی شمالي ګاونډیان – ناروژیان او سویډنیان، پراخ سمندري یرغلونه د لویدیځ او ختیځ اروپا په هیوادونو باندې پیل کړل. د ډنمارک ویکینګانو په انګلستان، فرانسه، المان او حتی ختیځ سلاو زمینو باندې یرغلونه وکړل. دا نظامي مداخلې نه یوازې شتمنۍ راوړلې، بلکې د ډنمارک د پاچiesو واک هم پیاوړی کړی.
په نهمه او لسمه پیړۍ کې، د پاچا ګورم زوی او د هغه زوی هارالډ I نیل چې په مرکزي حکومت کې کار وکړ، ډنمارک په یوه متمرکز دولت کې وده ورکوي. پاچا هارالډ نیل د ډنمارک ځمکو د یو ځای کولو لپاره یوه مهمه څېره شوه. هغه شاوخوا ۹۶۵ کال کې عیسایت قبول کړ، چې په هیواد کې د تاریخي پیښې په توګه وبلل شوه، چې د سکنډیناو د عیسایت کولو پروسې پیل وکړ.
هارالډ نیل لخوا د عیسایت پذیرفتن د ډنمارک په سیاست او مذهب کې یوه مهمه وده نښه وکړه. هیواد ورو ورو د بت پرستي کول څخه لرې او د اروپایي عیسایي ټولنې ته ورګډ شو. دغه پیښه د ډنمارک اړیکې د لویدیځ اروپایي هیوادونو سره پیاوړي کړې او د ویکینګانو یرغلونو پای ته ورساوه. په ټول ډنمارک کې راهبانۍ او کلیساوې د عیسایي کلتور د پیاوړتیا لپاره جوړې شوې.
د هارالډ نیل او د هغه ورپسې پاچیو په حکومت کې، د ډنمارک پاچۍ د روم او مقدس رومي امپراتورۍ سره نږدې اړیکې جوړې کړي. دا ډنمارک ته اجازه ورکړه چې په اروپایي سیاست او کلتور کې ورګډ شي. ډیری ډنمارکی راهبانۍ د پوهې مرکزونه شوې، او راهبانو د تعلیم او روښانتیا په برخه کې مهم رول ولوباوه.
په شلمې پیړۍ کې، ډنمارک د بالټیک د سیمې د بت پرست خلکو پر وړاندې صلیبي جګړو کې فعال ګډون کړی. په ۱۱۴۷ کال کې په ختیځ بالټیک سمندر کې د سلاو قبایلو پر وړاندې لومړۍ صلیبي جګړه پیل شوه. د پاچا والدمار I لوی په مشرۍ د ډنمارک پوځونه په دې کمپاینونو کې برخه اخیستې، چې د عیسایت خپرول او د ډنمارکي نفوذ پراخول یې هدف و.
پاچۍ والدمار I لوی او د هغه زوی والدمار II فاتح په صلیبي جګړو او د بالټیک په سوېل ختیز کې د ځمکو د فتح کولو کې فعاله ګډون درلود. دغه صلیبي جګړې ډنمارک ته د سیمې په واک کې پیاوړتیا ورکړه، او همدارنګه د مهمو تجارتي لارو کنټرول هم ترلاسه کړ. په دې دوران کې، ډنمارک د سکینډینوین یوه له پیاوړو هیوادونو څخه شوه.
د ۱۳مې پیړۍ په اوږدو کې، ډنمارک د نورو شمالي اروپایي هیوادونو سره په نړیواله سوداګرۍ کې فعاله برخه اخلي. په دې کې د هانزې اتحادیې ځانته ځانګړې ونډه وه چې د شمالي آلمان او بالټیک سیمې ښارونو تجارتي اتحاد و. ډنمارک د هانزې ښارونو سره نږدې اړیکې جوړې کړي، چې دې له لویدیځ او مرکزي اروپا سره سوداګرۍ پیاوړۍ کړه.
خو دغه همکاري تل سوله ییزه نه وه. په ۱۴مې پیړۍ کې، د ډنمارک او هانزې اتحادیې ترمنځ د سوداګرۍ لارو او اقتصادي ګټو د کنټرول په اړه څو شخړې رامنځته شوې. دا شخړو د ډنمارک په سیمه کې موقف کمزوری کړ، مګر هیواد بیا هم په نړیواله سوداګرۍ کې یوه مهمه برخه وال پاتې شو.
د منځنیو ډنمارک تاریخ کې یو له تر ټول مهمو پیښو څخه د ۱۳۹۷ کال کالمر اتحاد رامنځته کیدل وو. د پاچۍ مارګرېټ I په مشری، ډنمارک، سویډن او ناروې په یوه واحد دولت کې یوموټی شول، چې د کالمر اتحاد په نوم یاد شو. دغه اتحاد تر ۱۵۲۳ کال پورې دوام وکړ او ډنمارک ته یې د سکینډینوین په سیاست کې مهم رول ورکړ.
سره له دې چې دغه اتحاد د ډنمارک لپاره د سیمه ییز سیاسي او اقتصادي نفوذ لامله شوه، سره له دې چې د سویډن سره د خپلواکۍ لپاره د هڅو په اړه داخلي شخړې هم رامنځته شوې. دغه شخړې په پایله کې د اتحاد نشتوالی سبب جوړ شو، مګر د دې کړنې په دوران کې، ډنمارک د سکینډینوین تر ټولو ځواکمن هیواد و.
د ۱۵مې پیړۍ په پای کې، د ډنمارک د منځنیو پیړو دوره پای ته ورسیده. د ۱۴۴۸ کال په اونۍ کې د اولدنبرګ د خاندان د واکمنېدو سره، د ډنمارک تاریخ کې نوی پړاو پیل شو چې له سلطنتي واک لوړیدو سره کوو. د رینسانس پیل د ډنمارک لپاره نوې کلتوري او اقتصادي بدلونونه رامنځته کړل، او همدارنګه د نړیواله سکونت ملګرتیا پیاوړتیا.
په دې توګه، په ډنمارک کې منځنۍ پیړۍ د پام وړ بدلونونو او ودې دورې و. د ویکینګانو دورې نه نیولې تر کالمر اتحاد جوړولو پورې، ډنمارک د یوه ځواکمن او نفوذ لرونکي هیواد په توګه وده کړی و، چې په نړیوال سیاست او سوداګرۍ کې فعاله ګډون درلود. د دې دورې تاریخ د ډنمارک پر اروپایې تاریخ او کلتور په یوه نه هیرېدونکې نښه پاتې شوې.