تاریخی انcyclopedia
بیزانس، یا ختیځ رومي امپراتورۍ، له ۳۳۰ کال څخه تر ۱۴۵۳ کال پورې شتون درلود او د تاریخ په یوه له تر ټولو اغیزمنو تمدنونو څخه ګڼل کیږي. دا دوره له زرګونه کلونو څخه زیاته ده او مهم کلتوري، سیاسي او مذهبي پېښې پکې شاملې دي.
بیزانس په ۳۳۰ کال کې رامنځته شوه، کله چې رومي امپراتور کانسټانټین I د بیزانټین ښار نوم کانسټانټینوپل ته بدل کړ. دا یو ستراتیژیک ګام و، ځکه چې ښار د اروپا او آسیا ترمنځ د سوداګرۍ لارو په تقاطع کې موقعیت درلود.
د بیزانس طلایي دور د یوستینیان I (۵۲۷-۵۶۵ کلونه) پر مهال راټوکیده. هغه په قانونو کې اصلاحات رامنځته کړل، د مقدس صوفیا کليسا په شمول پراخ ودانۍ جوړې کړې، او هڅه یې وکړه چې د رومي امپراتورۍ یووالی تر سره کړي، په توګه د اوستګو او واندالو سره جګړې کول.
مذهب د بیزانس په ژوند کې مهمه ونډه درلوده. د مسیحیت مختلفو تعلیماتو لکه مونو فیثیتزم او خالکیډونیزم تر منځ شخړې د ټولنې په برخه کې وېش ته وده ورکووله. په ۱۰۵۴ کال کې د ختیځ او لویدیځ کلیسا ترمنځ ستره درز رامنځته شوه.
بیزانس د سوداګرۍ او کلتور مرکز و. د هغې اقتصادي ځواک د کرنې، لاسي صنعت او بین المللي سوداګرۍ پر بنسټ و. کانسټانټینوپل د اروپا او آسیا ترمنځ یوه مهمه سوداګریز نقطه شوه.
بیزانس اکثره وخت د خارجي ګواښونو سره مخ وه. له ۷مې پېړۍ راهیسې، امپراتورۍ د عربانو، سلاوونو او ترکانو له خوا فشار تجربه کړی. په ۱۰۷۱ کال کې بیزانسیانو د مانزیکرته په جګړه کې ماته وخوړه، چې امپراتورۍ ته یې جدي زیان واړاوه.
په ۱۳مې - ۱۵مې پېړۍ کې بیزانس د کړکیچ سره مخ وه. کانسټانټینوپل په ۱۲۰۴ کال کې د صلیبي جنګیالیو له خوا ونیول شو، مګر په ۱۲۶۱ کال کې بیرته ونیول شو. مګر داخلي شخړې او بهرني ګواښونه لا هم امپراتورۍ کمزوری کول.
بیزانس په ۱۴۵۳ کال کې ولوېده، کله چې کانسټانټینوپل د عثماني ترکانو تر مشرۍ لاندې نیول شو. دا پېښه د منځنۍ دورې د پای او د عثماني امپراتورۍ د پیل نښه وه.
بیزانس په تاریخ کې ژور اثر پرېښی دی. د هغې کلتور، هنر او معمارۍ لا هم د اوسنۍ ټولنې په پرمختګ باندې تاثیر کوي. د ارتدوکس مسیحیت، لکه د وراثت مهمه برخه، د ګڼ شمیر قومونو مذهبي او فرهنګي هویت جوړ کړی دی.
د بیزانس تاریخ د ثابت قدمۍ او بدلونونو تاریخ دی. هغه امپراتوري چې له زرګونه کلونو راهیسې د ختیځ او لویدیځ تر منځ تم ځای و، ادبی تاریخ کې یې نه هیرېدونکی اثر پریښی دی.