చరిత్రా ఎన్సైక్లోపిడియా
చిలీలో 1973 సెప్టెంబర్ 11న జరిగిన ఆర్మీ తిరుగుబాదు దేశ చరిత్రలో అత్యంత ముఖ్యమైన మరియు దారుణమైన సంఘటనలలో ఒకటైంది, ఇది వ్యవస్థాపక రాజకీయ, సామాజిక మరియు ఆర్థిక జీవితం పై తీవ్రమైన ప్రభావం చూపించింది. ఈ తిరుగుబాదు ప్రజలు ఎన్నుకున్న అధ్యక్షుడైన సాల్వడార్ ఆల్‌యెండెని కూల్చివేస్తూ జనరల్ ఆగస్టో పినోచెట్ ఆధ్వర్యంలో ఒక ఆర్మీ డిక్టేటర్ ఏర్పడింది. ఈ కాలం కఠినంగా నిర్యాతనాలు, మానవహక్కుల ఉల్లంఘనలు మరియు దేశ రూపాన్ని మార్చిన ఆర్థిక మార్పులతో నిండి ఉంది.
1970ల ప్రారంభంలో, చిలీ తీవ్రమైన సంక్షోభం అటుగొల్పు మీద ఉంది. సాల్వడార్ ఆల్‌యెండె, సోసలిస్టు పార్టీ ప్రతినిధి, 1970లో అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యాడు, ఇది దేశంలో మరియు దాని వెలుపల అనేక సంతృప్తితో కూడిన ఆందోళనలు సృష్టించింది. అతని "మూడవ మార్గం" ప్రోగ్రామ్ ప్రధాన ఆర్థిక రంగాల జాతీయీకరణను, కాపర్ పరిశ్రమను కూడా, మరియు భూమిని రీడిస్ట్రిబ్యూట్ చేసే వ్యవసాయ రిఫార్మ్‌ను కలిగి ఉంది. ఈ చర్యలు కచ్ఛితంగా స్థిరమైన రాజకీయ శక్తులకు, వ్యాపారులకు మరియు అమెరికాకు తీవ్రమైన అసంతృప్తిని కలిగించాయి, వారు లాటిన్ అమెరికాలో సోషలిజాన్ని విస్తరించడం గురించి ఆందోళన చెందారు.
ద్రవ్యోల్బణం, వస్తువుల కొరత మరియు సామాజిక ఉద్రిక్తతలతో కూడిన ఆర్థిక కష్టాలు వ్యతిరేకతను పెంచాయి. కార్మికుల మరియు వ్యవసాయ కార్మికుల సమ్మెలు ఈ పరిస్థితిలో కీలకమైన పాత్ర పోషించాయి, რაც సమాజంలో విభజనను తీవ్రంగా పెంచింది. చిలీ ఆర్థిక వ్యవస్థ సంక్షోభంలో ఉంది, ఇది పౌరుల మధ్య అసంతృప్తి పెరుగుదలకి మరియు ఆల్‌యెండె సమర్థకుల నుంచి నష్టపోవడానికి కారణమైంది.
కార్యక్రమం పెరిగిపోయిన రాజకీయ మరియు ఆర్థిక అస్థిరత, వ్యతిరేకత ఆల్‌యెండెని కూల్చి చూడాలని విహితంగా అల్పించడం ప్రారంభించింది. ఈ నేపథ్యంలో అమెరికా ప్రభుత్వం అధ్యక్షుడు రిచర్డ్ నిక్సన్ మరియు ఆయన జాతీయ భద్రతా సలహాదారు హెచ్. నిక్సన్ పీచి స్వీకరించిన ప్రణాళికలు ఆల్‌యెండె యొక్క విధానాన్ని ద్రవ్యోల్బణం చేయడానికి సహాయపడింది. "చిలీ ఆపరేషన్" లాటిన్ అమెరికాలో సోషలిజం విస్తరించే ప్రమాదాన్ని నివారించడానికి ఒక పెద్ద వ్యూహంలో భాగం.
ఈ చర్యలకు సమానంగా, చిలీ సేన, జనరల్ ఆగస్టో పినోచెట్ పైన, తిరుగుబాటు చేయడానికి సిద్ధమవుతాయి. 1973 ఆగస్టులో, ఆల్‌యెండె ప్రభుత్వం కూల్చి వేయడానికి నిర్ణయం తీసుకోబడిన సాయంత ఐశ్వరానికి రహస్య సమావేశం జరిగింది. ప్రణాళిక చర్యలు పూర్తి రహస్యంలో చోటు దొరికాయి మరియు అమెరికా నుండి మద్దతు తిరుగుబాటుకు విజయమైన విశ్వాసాన్ని సృష్టించింది.
1973 సెప్టెంబర్ 11న ఉదయం, కొంతకాలంగా పెరుగుతున్న ఉత్కంఠకు వెంట, చిలీ సైనికాలు ఆల్‌యెండెని కూల్చేందుకు చర్యకు దిగాయి. రాజధాని పునరావాసం, శాన్‌టియా గోలో సైనిక దాడి ప్రారంభమైంది. ఎయిర్‌పోర్ట్లు మరియు కీలక రవాణా వాల్తాలు ఆక్రమించబడ్డాయి, ప్రభుత్వ భవనాలు విమాన యుద్ధాల ద్వారా గాయం చేయబడ్డాయి. ఆల్‌యెండె ఇప్పటికే లా మోనెద పిల్లో ఉండగా, ఆయన తన పదవిని వదిలించుకోవడానికి నిరాకరించాడు.
యుద్ధ కార్యకలాపాల సమయంలో, లా మోనెద పిల్లో తీవ్రంగా గాయపడింది మరియు ఆల్‌యెండె ప్రజలకు తన పునరావాసానికి మరియు తలంపుతో నియోజకంగా మాట్లాడారు, ఆయన తన దేశానికి మరియు తీవ్రతతో పొరగడంలో అనుభవిస్తాడు. ఆయన ప్రతిఘటన కోరాడు, కానీ సమీపంలో పట్టుబడిన పత్రం దూలారువు మరియు ఆల్‌యెండె ఈ సంఘటనల మధ్య మరణించాడు.
ఆల్‌యెండెని కూల్చిన తరువాత, ఆర్మీ పినోచెట్ ఆధ్వర్యంలో కొత్త ప్రభుత్వం ప్రకటించింది, అతను అధ్యక్షుడిగా మరియు ప్రధాన పీఠాధిపతిగా ఏర్పడతాడు. వ్యతిరేకతను పెట్టి పెట్టే ఉద్ధమంగా ప్రవేశపెట్టిన కఠినకమైన నిర్యాతనాల ఊడకపోతి ప్రారంభమైంది. వేల మంది అరెస్టు అయ్యారు, కీ, చంపబడ్డారు లేదా అదృశ్యమైనారు. త్వరగా చిలీ మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనలకు, ఉదాహరణకు ద్రవ్యోల్బణం మరియు విచ్ఛిన్నలకు ప్రసిద్ది చెందింది.
పినోచెట్ పాలన ఆర్థ్యాన్ని మరియు రాజకీయ చర్యలనుపెట్టెను పకడ్బందీగా ఏర్పరచింది. వ్యతిరేక పార్టీలు నిషేధింపడ్డాయి, మరియు స్వతంత్ర ఎన్నికలు రద్దు అయ్యాయి. చిలీ ఆర్థిక వ్యవస్థ కూడా తీవ్రమైన మార్పులు చూసింది: ప్రైవటీకరణ మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థను లెగ్గించి పెట్టడానికి న్యాయ విధానాలు లేకుండా జరిగాయి. ఈ చర్యలు ఆర్థిక అభివృద్ధి సంగతి అయితే, సామాజిక అసమానతలు మరియు దారిద్య్రాన్ని మరింత పెంచడమే జరిగింది.
చిలీలో ఆర్మీ తిరుగుబాటు అంతర్జాతీయ రాజకీయంలో విస్తరించారు. అనేక దేశాలు పినోచెట్ చర్యలను తీవ్రంగా ఖండించాయి కానీ కొన్ని ప్రభుత్వాలు, ముఖ్యంగా అమెరికా, ఈ నియమంలో కమ్యూనిజానికి ఎదురుగానే అందించింది. అంతే విచ్చిన్నపరమైన అసమానతల మరియు మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనలపై అంతర్జాతీయ మానవ హక్కుల సంస్థలకు స్వథంత్రమైన సంఖ్య నిచ్చింది.
చిలీ వివిధ మానవతా సంఘాల ఏకీకృత జీవితానికి ప్రత్యక్షమైన అంశంగా మారింది, మరియు అనేక రిఫ్యుజీలు ఇతర దేశాలలో ఆశ్రయాన్ని కోరుతున్నారు. పినోచెట్ పాలన కాలం మానవ హక్కుల కోసం అంతర్జాతీయ పోరాటంలో ముఖ్యమైన దశగా గుర్తించబడింది.
1980ల సమయంలో, పినోచెట్ విధానం పై చేరుక్కువయయు రాజకీయ అసంతృప్తి పెరిగింది. 1988 లో, చిలీ ప్రజలు పినోచెట్ అధికారంలో ఉంచుకుంటారా లేదా అనేది నిర్ణయించే ఓటింగ్ తీసుకున్నారు. ఈ ఓటింగ్ ఫలితాలు ఆశ్చర్యంగా కనబడినవి: జనం పెద్ద సంఖ్యలో ఆయన అధికారాన్ని పొడిగించడం పోల్చి వారినట్టి ఫలితాలు.
1990 లో, పినోచెట్ అధ్యక్షుడు పదవి విడిది ఇస్తాడు మరియు దేశంలో ప్రజాస్వామ్యానికి మార్పును ప్రారంభించారు. చిలీ మళ్ళీ స్వతంత్ర ఎన్నికలను నిర్వహించింది, మరియు పట్రీసియో ఎయ్‌విన్ అధ్యక్షుడిగా స్వీకరించబడింది, ఇది మానవ హక్కుల మరియు ప్రజాస్వామ్య సంస్థలను పునరుద్దరించడానికీ ప్రారంభించింది.
చిలీలో ఆర్మీ తిరుగుబాటు దేశ చరిత్రలో తిరుగుబాటు స్థాయాపైనను సంచలనం సృష్టించి, ఇది రాజకీయ మరియు సామాజిక భూదృశ్యంలో పునరావాసం కంటే ఎక్కువగా ముద్రవేస్తోంది. ఇది నిర్యాతనాలు మరియు మానవ హక్కుల ఉల్లంఘనలు పరిశీలించబడినకాలం, ఇది ప్రజాస్వామ్య విలువలు మరియు మానవ హక్కులను కాపాడడం యొక్క విలువను సంకలనం కోసం సులభంగా ఉన్నది. చిలీ ఈ తిరుగుబాటుకు ద్రవ్య రీతిగా తట్టుకోలేకపోయింది మరియు ఈ వేడి సమయంలో పొందిన అనుభవాన్ని ఆధారంగా తన రాజకీయ వ్యవస్థను నిర్మించటానికి ప్రయత్నించింది.