Tarih Ansiklopedisi
11 Eylül 1973'te gerçekleşen Şili'deki askeri darbe, ülkenin tarihindeki en önemli ve trajik olaylardan biri haline geldi ve siyasi, sosyal ve ekonomik yaşamı üzerinde derin bir etki yarattı. Darbe, demokratik olarak seçilen Başkan Salvador Allende'nin devrilmesine ve General Augusto Pinochet liderliğinde bir askeri diktatörlüğün kurulmasına yol açtı. Bu dönem, sert baskılar, insan hakları ihlalleri ve ülkenin görünümünü değiştiren ekonomik reformlar ile karakterize edildi.
1970'lerin başından itibaren Şili ciddi bir kriz eşiğindeydi. Sosyalist Parti'nin temsilcisi Salvador Allende, 1970 yılında başkan oldu, bu da hem ülkede hem de uluslararası alanda endişelere neden oldu. Onun "Üçüncü Yol" programı, bakır endüstrisi de dahil olmak üzere kilit ekonomik sektörlerin ulusallaştırılmasını ve araziyi yeniden dağıtan tarım reformunu içeriyordu. Bu önlemler, sağcı siyasi güçlerin, iş insanlarının ve Latin Amerika'da sosyalizm yayılmasından endişe duyan ABD'nin büyük bir memnuniyetsizliğine yol açtı.
Enflasyon, mal kıtlığı ve sosyal gerginlik ile ilişkili ekonomik zorluklar, muhalefeti daha da artırdı. İşçi ve çiftçi grevleri önemli bir rol oynayarak toplum içindeki bölünmeyi derinleştirdi. Şili ekonomisi kriz içinde kalmıştı, bu da vatandaşlar arasında huzursuzluğu artırmış ve Allende'ye destek olanların sayısını azaltmıştı.
Artan siyasi ve ekonomik istikrarsızlık koşullarında, muhalefet Allende'nin devrilmesi için açıkça çağrıda bulunmaya başladı. Bu çerçevede, Amerika Birleşik Devletleri'nin Başkanı Richard Nixon ve ulusal güvenlik danışmanı Henry Kissinger liderliğindeki hükümeti, Allende rejimini istikrarsızlaştırma planlarını desteklemeye başladı. "Şili Operasyonu", Latin Amerika'da sosyalizmin yayılmasını önlemeye yönelik daha geniş bir stratejinin bir parçasıydı.
Bu eylemlerle paralel olarak, General Augusto Pinochet liderliğindeki Şili ordusu, darbe için hazırlıklara başladı. 1973 Ağustos'unda, askeri yetkililerin gizli bir toplantısı yapıldı ve Allende hükümetinin devrilmesi kararı alındı. Operasyonun planlaması tamamen gizlilik içinde yürütüldü ve ABD'den gelen destek, darbenin başarısı konusunda güven yarattı.
11 Eylül 1973 sabahı, gerginliğin arttığı birkaç günün ardından Şili silahlı kuvvetleri Allende'nin devrilmesi operasyonuna başladı. Başkent Santiago'da aktif askeri harekât başlatıldı. Havalimanları ve ana ulaşım noktaları ele geçirildi, hükümet binaları hava kuvvetleri tarafından bombalandı. Allende, La Moneda başkanlık sarayında bulunuyordu ve görevinden ayrılmayı reddetti.
Askeri eylemler sırasında La Moneda sarayı yoğun bombardımana maruz kaldı ve Allende, vatana sadakatini ve gidişatın ciddiyetini belirten bir radyo konuşması yapmak zorunda kaldı. Direniş çağrısında bulundu, ancak kısa süre içinde saray ele geçirildi ve Allende bu olaylar sırasında hayatını kaybetti.
Allende'nin devrilmesinden sonra, askerler Pinochet'in liderliğinde yeni bir hükümet ilan ettiler ve Pinochet başkan ve başkomutan oldu. Muhalefeti bastırmaya yönelik sert bir baskı dalgası başladı. Binlerce insan tutuklandı, işkenceye maruz kaldı, öldürüldü veya kayboldu. Kısa sürede Şili, işkence ve infazlar da dahil olmak üzere kitlesel insan hakları ihlalleri ile tanınır hale geldi.
Pinochet rejimi, ülkede otoriter bir kontrol kurarak her türlü siyasi aktiviteyi bastırdı. Muhalefet partileri yasaklandı ve serbest seçimler iptal edildi. Şili ekonomisi de önemli değişikliklere uğradı: özelleştirmeyi ve ekonomiyi liberalleştirmeyi amaçlayan neoliberal reformlar gerçekleştirildi. Bu tedbirler ekonomik büyümeye yol açtı, ancak sosyal eşitsizlik ve yoksulluğu da artırdı.
Şili'deki askeri darbe, uluslararası politikada geniş yankı buldu. Birçok ülke Pinochet'in eylemlerini kınadı, ancak bazı hükümetler, özellikle ABD, onu Latin Amerika'daki komünist tehdide karşı bir koruma olarak gördükleri için rejimi desteklediler. Bununla birlikte, uluslararası insan hakları örgütleri, kitlesel baskılar ve insan hakları ihlalleri hakkında alarm vermeye başladılar.
Şili, çeşitli insani yardım kuruluşlarının ilgisini çekti ve birçok mülteci diğer ülkelerde sığınacak yer aradı. Pinochet diktatörlüğü dönemi, uluslararası insan hakları mücadelesinde önemli bir aşama oldu.
1980'lerde, Pinochet rejimine karşı artan memnuniyetsizlik, protestolar ve eylemlerin artmasına yol açtı. 1988'de, Şilililerin Pinochet'in yetkilerini uzatıp uzatmayacağını karar vermeleri için bir referandum düzenlendi. Referandum sonuçları beklenmedik bir şekilde, çoğu vatandaşın onun yetkisini uzatmaya karşı oy vermesi şeklinde çıktı.
1990'da Pinochet, başkanlık görevinden ayrıldı ve ülkede demokrasiye geçiş süreci başladı. Şili, yeniden serbest seçimler gerçekleştirdi ve Patricio Aylwin başkanlık görevini üstlenerek insan hakları ve demokratik kurumların yeniden inşası sürecini başlattı.
Şili'deki askeri darbe, ülkenin tarihindeki dönüm noktası oldu ve siyasi ve sosyal manzarasında derin bir iz bıraktı. Baskılar ve insan hakları ihlalleri ile karakterize edilen bu dönem, gelecekteki nesiller için önemli bir ders niteliğindeydi ve demokratik değerlerin ve vatandaş haklarının korunmasının önemini vurguladı. Şili, hala darbenin sonuçlarını düşünmeye devam ediyor ve bu çalkantılı dönemlerde edindiği deneyimler ışığında siyasi sistemini inşa etmeye çalışıyor.