دانشنامه تاریخی
چین دارای تاریخ غنی و پربار است که هزاران سال را در بر می‌گیرد و سهم آن در فرهنگ، سیاست و فلسفه جهانی را نمی‌توان نادیده گرفت. در طول قرن‌ها، این کشور شخصیت‌های بزرگ بسیاری را به وجود آورده است که دستاوردهای آن‌ها تأثیر زیادی بر توسعه تمدن چینی و حتی بر فرآیند تاریخی جهانی داشته است. از فیلسوفان و دانشمندان گرفته تا رهبران سیاسی و فرماندهان نظامی — بسیاری از شخصیت‌های تاریخی چین ردپای خود را در تاریخ جهانی به جا گذاشته‌اند. در این مقاله به بررسی تعدادی از بارزترین شخصیت‌ها که نقش مهمی در تاریخ چین ایفا کرده‌اند، پرداخته می‌شود.
کنفوسیوس (۵۵۱–۴۷۹ سال قبل از میلاد) احتمالاً معروف‌ترین شخصیت در تاریخ چین است که افکار و فلسفه‌اش تأثیر عمیقی بر جامعه چینی داشته است. او فیلسوف، مربی و سیاستمداری بود که تعالیم او بنیان‌گذار کنفوسیانیسم — سیستم هنجارهای اخلاقی، اخلاق و مدیریت بود. کنفوسیوس بر اهمیت آموزش، صداقت، احترام به بزرگ‌ترها و همچنین هماهنگی در جامعه و خانواده تأکید می‌کرد. ایده‌های او درباره فضیلت، عدالت و مسئولیت شخصی به مدت قرن‌ها به عنوان اساس جامعه چینی باقی ماند. «لون‌یوی» (یا «گفتگوها و گفته‌ها») — اثر اصلی که تعالیم کنفوسیوس در آن گردآوری شده است، هنوز هم به عنوان متنی مهم در مطالعه فلسفه چینی باقی مانده است.
چین شی هوانگدی (۲۵۹–۲۱۰ سال قبل از میلاد)، نخستین امپراتور چین متحد، یکی از مشهورترین حکام در تاریخ چین به شمار می‌رود. او بنیان‌گذار سلسله چین و نخستین حاکمی بود که توانست قلمروهای متخاصم مختلف را به یک دولت متمرکز متحد کند. تحت رهبری او، مجموعه‌ای از اصلاحات بزرگ شامل هماهنگی نوشتار، واحدها و توسعه زیرساخت‌ها، از جمله دیوار بزرگ چین اجرا شد. چین شی هوانگدی همچنین به خاطر حکمرانی سخت‌گیرانه‌اش و تمایل به رسیدن به جاودانگی شناخته می‌شود که منجر به ایجاد ارتش ترسناکی معروف او شد.
لی شی چن (۱۵۱۸–۱۵۹۳ سال) دانشمند و پزشک برجسته چینی دوران سلسله مینگ بود. سهم او در پزشکی چین برای نسل‌های آینده بسیار مهم بود. لی شی چن اثر مشهور «بن‌تسائو گان مو» را نوشت که دایره‌المعارف پزشکی و داروشناسی چین به شمار می‌رود. در این اثر، دانش درباره بیش از ۱۸۰۰ گیاه، حیوان و ماده معدنی مختلف که در پزشکی چینی استفاده می‌شود، گردآوری شده است. کار لی شی چن اساس داروشناسی چینی است و هنوز هم توسط پزشکان و محققان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ژوگه لیان (۱۸۱–۲۳۴ سال) فرمانده، دیپلمات و دانشمند برجسته دوران سه سلطنت بود که به خاطر خرد و نبوغ استراتژیکش معروف است. او به عنوان مشاور ارشد و فرمانده سلطنت شو خدمت می‌کرد و نقش کلیدی در دفاع و توسعه آن ایفا کرد. ژوگه لیان به خاطر توانایی‌اش در حل مسائل پیچیده سیاسی و نظامی شناخته می‌شد. او همچنین به خاطر ترفندهای استراتژیکش، مانند «طرح‌ریزی سنگ»، مشهور شد و به نمادی از وفاداری و فداکاری تبدیل گردید. در چین او به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فرماندهان نظامی شناخته می‌شود و شخصیت و دستاوردهای او به‌طور مکرر در ادبیات و سینما به تصویر کشیده شده است.
سون‌زی (حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد) فیلسوف و استراتژیست نظامی چینی است که نویسنده رساله مشهور «هنر جنگ» است. اثر او به پایه‌گذاری نظریه و استراتژی نظامی نه تنها در چین بلکه در سراسر جهان تبدیل شد. در «هنر جنگ»، سون‌زی اصول موفقیت در جنگ را مطرح می‌کند، مانند اهمیت آمادگی، درک دشمن، مانور و استفاده به موقع از نیرو. این کتاب هنوز هم توسط نظامیان و رهبران در کشورهای مختلف استفاده می‌شود و خود سون‌زی نماد خرد و تفکر استراتژیک است.
دنگ شیاوپینگ (۱۹۰۴–۱۹۹۷ سال) یکی از مهمترین رهبران سیاسی چین در قرن بیستم است. اصلاحات او در اواخر دهه ۱۹۷۰ نقش تعیین‌کننده‌ای در تبدیل چین به یک ابرقدرت اقتصادی ایفا کرد. دنگ شیاوپینگ معمار اصلاحات اقتصادی چین شد که منجر به حرکت کشور به سوی اقتصاد بازار و پذیرش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و تسریع صنعتی‌سازی گردید. سیاست "اصلاحات و درهای باز" او تأثیر زیادی بر توسعه چین و همچنین جایگاه آن در اقتصاد جهانی داشت. دنگ شیاوپینگ هنوز هم یکی از محترم‌ترین سیاستمداران در تاریخ چین باقی مانده است.
مائو تسه‌تونگ (۱۸۹۳–۱۹۷۶ سال) بنیان‌گذار جمهوری خلق چین و رهبر حزب کمونیست چین از سال ۱۹۴۹ تا زمان مرگش بود. او نقش کلیدی در انقلاب چین و پیروزی کمونیست‌ها در جنگ داخلی ایفا کرد. به عنوان رئیس، مائو مجموعه‌ای از اصلاحات رادیکال را اجرا کرد که شامل «پیشرفت بزرگ» و «انقلاب فرهنگی» می‌شود و تأثیرات قابل توجهی بر جامعه چینی داشت. با وجود پیامدهای بحث‌انگیز و تراژیک سیاست‌های او، مائو تسه‌تونگ همچنان یکی از تأثیرگذارترین شخصیت‌ها در تاریخ چین باقی مانده است. ایده‌ها و ایدئولوژی او به شکل‌گیری سیاست چین برای دهه‌ها بعد از مرگش ادامه داد.
تساو تساو (۱۵۵–۲۲۰ سال) یکی از رهبران سیاسی و فرماندهان برجسته عصر سه سلطنت بود. او بنیان‌گذار سلطنت وی و نقش مهمی در تاریخ سیاسی و نظامی چین در این دوره ایفا کرد. تساو تساو به خاطر قاطعیت، جاه‌طلبی و تدبیرش در جنگ مشهور بود. او توانست بخش عمده‌ای از چین را تحت حکومت خود متحد کند، با وجود تهدیدات داخلی و خارجی متعدد. نام او به نماد قدرت و نبوغ استراتژیک در فرهنگ چین تبدیل شده است. علاوه بر این، تساو تساو به خاطر دستاوردهایش در ادبیات و هنر نیز مشهور شد.
یو گونگ (قرن سوم قبل از میلاد) یکی از قهرمانان افسانه‌ای چین است که نامش با داستان مبارزه با سیلاب‌ها گره خورده است. یو گونگ به خاطر پشتکار و تلاش بی‌نظیرش در مدیریت رودخانه‌ها و جلوگیری از سیلاب‌ها به قهرمان ملی تبدیل شد. داستان او نماد استقامت و فداکاری است. در تاریخ چین، یو گونگ تجسم شجاعت و اراده است و مثال او الهام‌بخش نسل‌های بسیاری از چینی‌ها برای کار در راه منافع عمومی بوده است.
این شخصیت‌های تاریخی تنها بخش کوچکی از بسیاری از شخصیت‌هایی هستند که نقش حیاتی در شکل‌گیری و توسعه چین ایفا کرده‌اند. هر یک از آن‌ها ردپای خود را در فرهنگ، سیاست و جامعه چین به جا گذاشته‌اند و بر نسل‌های آینده تأثیر گذاشته‌اند. تاریخ چین به طور جدایی‌ناپذیری با فعالیت‌های این افراد برجسته گره خورده است که دستاوردهای آن‌ها هنوز هم الهام‌بخش هستند.