دانشنامه تاریخی
مصر، یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌ها در زمین، تاریخ غنی و چندلایه‌ای دارد که هزاران سال را دربرمی‌گیرد. این مقاله به بررسی نکات کلیدی و دوره‌های تاریخ مصر می‌پردازد، از دوره پیش‌دینا یکی آغاز می‌شود و تا زمان معاصر ادامه می‌یابد.
دوره پیش‌دینایی با توسعه جوامع اولیه در امتداد نیل مشخص می‌شود. کشاورزی به اساس زندگی تبدیل شد و جوامع شروع به سازماندهی اطراف قبایل کوچک کردند. یافته‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند نکن و نکاداف، ساختار اجتماعی پیچیده و میراث فرهنگی در حال رشد را نشان می‌دهد.
امپراطوری باستان نشان‌دهنده اوج تمدن مصری است. این دوره با ساخت هرم‌های بزرگ، از جمله هرم خوفو در گیزه شناخته می‌شود. فرعون‌ها به عنوان حاکمان الهی محسوب می‌شدند و قدرت آن‌ها مطلق بود. دین نقش مهمی ایفا می‌کرد و معابد بسیاری در خاطر خداوند ساخته شد.
پس از سقوط امپراطوری باستان، مصر دوره‌ای از بی‌ثباتی را تجربه کرد که به عنوان دوره انتقال شناخته می‌شود. این زمان با مبارزه برای قدرت بین حاکمان محلی و درگیری‌های داخلی مشخص می‌شود. سلسله‌های متعدد آمدند و رفتند و کشور در وضعیتی از عدم قطعیت سیاسی قرار داشت.
امپراطوری میانه زمان بازسازی و شکوفایی بود. فرعون‌هایی مانند منتوحوتپ دوم، کشور را متحد کردند و نظم را باز گرداندند. در این زمان هنر، ادبیات و معماری توسعه یافت. معابد و یادبودهای جدیدی ساخته شد و ارتش نیز برای دفاع در برابر تهدیدات خارجی تقویت یافت.
امپراطوری جدید دوره طلایی تمدن مصری است. در این زمان، فرعون‌های بزرگی مانند توتمس سوم، هتشپسوت و رامسس دوم حکومت می‌کردند. مصر سرزمین‌های خود را با فتح سرزمین‌های همسایه، از جمله نوبیا و لیوانت گسترش داد. همچنین، در این زمان پیشرفت‌های فرهنگی قابل توجهی، از جمله در زمینه هنر و علم رخ داد.
دوره پایانی زمان بی‌ثباتی سیاسی و حکومت خارجی بود. مصر چندین بار تحت کنترل امپراطوری‌های مختلف، از جمله آشوری‌ها و پارسیان قرار گرفت. با وجود تهدیدات خارجی، فرهنگ و دین به رشد خود ادامه داد و بسیاری از سنت‌ها حفظ شد.
با فتح توسط اسکندر مقدونی در سال 332 قبل از میلاد، دوره هلنیشی آغاز شد. اسکندر شهر اسکندریه را تأسیس کرد که به مرکز فرهنگی و علمی تبدیل شد. پس از مرگ او، مصر تحت تسلط بطالسه قرار گرفت که سعی در ادغام فرهنگ یونانی و مصری داشتند.
از سال 30 قبل از میلاد، مصر به یک استان رومی تبدیل شد. قدرت رومی ثبات و توسعه را به ارمغان آورد، اما همچنین به از دست رفتن استقلال منجر شد. دوره بیزانسی که پس از آن آمد، زمان مسیحی شدن و تغییرات فرهنگی بود. مسیحیت به دین غالب تبدیل شد و معابد بت‌پرستی تخریب یا به کلیسا تبدیل شدند.
در سال 642، مصر توسط عرب‌ها فتح شد که آغاز دوره اسلامی بود. اسلام به سرعت گسترش یافت و فرهنگ عربی تأثیر عمیقی بر کشور گذاشت. مصر به یک مرکز مهم علم و فرهنگ اسلامی تبدیل شد. ساخت مساجد و madrasaها، مانند الأزهر، نماد این زمان شد.
در سال 1517، مصر به بخشی از امپراطوری عثمانی تبدیل شد. اگرچه قدرت سلاطین از مصر دور بود، حاکمان محلی مانند مملوک‌ها تأثیر قابل توجهی داشتند. این دوره با توسعه اقتصادی و فرهنگی مشخص می‌شود، با وجود وابستگی سیاسی.
اقدام فرانسوی‌های ناپلئون در سال 1798 آغاز یک مرحله جدید در تاریخ مصر بود. در قرن نوزدهم، تحت رهبری محمد علی، مدرنیزاسیون کشور آغاز شد. در سال 1952، انقلابی رخ داد که جمهوری اعلام شد. مصر معاصر با چالش‌های مختلفی، از جمله مشکلات سیاسی و اقتصادی روبرو است، اما همچنان بازیگر مهمی در خاورمیانه به شمار می‌رود.
تاریخ مصر داستان عظمت، فرهنگ و تغییرات است. از فرعون‌های باستان تا دولت معاصر، مصر اثری عمیق در تاریخ جهانی گذاشته و همچنان مردم جهان را با میراث فرهنگی و تاریخ خود الهام می‌بخشد.