دانشنامه تاریخی
پادشاهی میانه مصر (حدود ۲۰۵۵-۱۶۵۰ سال قبل از میلاد) یکی از مهم‌ترین دوره‌ها در تاریخ مصر باستان است. این دوره زمانی بود برای ثبات سیاسی، رونق فرهنگی و دستاوردهای قابل توجه در زمینه هنر و ادبیات. پادشاهی میانه با تقویت قدرت فراعنه، توسعه اقتصاد و گسترش روابط تجاری مشخص می‌شود.
پادشاهی میانه شامل سه دودمان اصلی است:
پادشاهی میانه با بازسازی قدرت پس از دوران هرج و مرج که پس از افول پادشاهی باستان رخ داد، آغاز می‌شود. فرعون منتائوه‌تب دوم از دودمان یازدهم اولین حکومتی بود که موفق شد مصر را متحد کرده و ثبات آن را بازگرداند. سلطنت او با کمپین‌های نظامی به سمت جنوب مشخص شد که کنترل بر نوبیا و منابع مهمی چون طلا و یشم را تضمین کرد.
در پادشاهی میانه، فراعنه به تقویت قدرت خود ادامه دادند، اما همچنین شروع به تفویض اختیار به حاکمان محلی، که به نام نومارخ‌ها شناخته می‌شدند، کردند. این نومارخ‌ها بر نواحی حکمرانی می‌کردند و مسئول جمع‌آوری مالیات و حفظ نظم بودند. این غیرمتمرکزسازی به توسعه مدیریت محلی و بهبود شرایط اقتصادی در نواحی کمک کرد.
فراعنه نه تنها به عنوان حاکمان، بلکه به عنوان محافظان و خیرخواهان مردم خود نیز به شمار می‌رفتند. آنها به طور فعال در ساخت معابد و دیگر بناهای عمومی شرکت کردند که به تقویت اعتبار و مقام الهی آنها کمک کرد. فرعون اصلی این دوره سنوسرت سوم بود که سیاست خارجی فعالی را دنبال کرد و دفاع کشور را تقویت کرد.
اقتصاد پادشاهی میانه به طور قابل توجهی به لطف گسترش کشاورزی و تجارت توسعه یافت. سیستم آبیاری بهبود یافت که محصولات پایدارتری را فراهم می‌کرد. افزایش حجم تولید نه تنها به تغذیه جمعیت کمک کرد، بلکه ذخایر را برای عملیات تجاری نیز انباشته کرد.
تجارت با کشورهای همسایه مانند نوبیا، لوانت و مدیترانه شرقی منجر به دست‌یابی کالاهای نادر مانند عاج، طلا و پارچه‌های عجیب شد. این تجارت فعال نه تنها به توسعه اقتصادی کمک کرد، بلکه به تبادل فرهنگی بین مناطق مختلف نیز منجر شد.
ساختار اجتماعی در پادشاهی میانه همچنان سلسله‌مراتبی بود، با فرعون در راس. زیر او کشیشان، اشراف و مقامات حضور داشتند که جنبه‌های مختلف جامعه را مدیریت می‌کردند. صنعتگران، دهقانان و کارگران، بخش عمده‌ای از جمعیت را تشکیل می‌دادند. شرایط زندگی مردم عادی شروع به بهبود کرد، زیرا منابع و بهره‌وری کار افزایش یافت.
پادشاهی میانه به دوره شکوفایی هنر و ادبیات تبدیل شد. در این زمان، ژانرهای جدید ادبی، شامل شعر، نثر و نصایح حکیمانه به وجود آمد. متون، مانند "پندهای آمنمحات" و "متن آسمانی"، تأملات فلسفی و هنجارهای اجتماعی آن زمان را برجسته می‌کنند.
هنر پادشاهی میانه با واقع‌گرایی و ابراز احساسات مشخص می‌شد. مجسمه‌سازی و نقاشی واقع‌گرایانه‌تر شد، و هنرمندان توجه بیشتری به جزئیات معطوف کردند. آثار، مانند مجسمه‌های فراعنه و کشیشان، نه تنها ظاهر بلکه دنیای درونی اشیاء خود را نیز منعکس می‌کردند که این به یک نقطه عطف جدید در هنر مصری تبدیل شد.
دستاوردهای معماری این دوره نیز چشمگیر بودند. به تدریج از هرم‌ها فاصله گرفته و سازندگان شروع به ساخت مقبره‌ها به شکل بناهای بزرگ و انبوه کردند، مانند معابد و مجموعه‌ها. مجموعه‌های معبد، مانند معبد آمون-رع در تبس، به مراکز زندگی مذهبی تبدیل شده و به عنوان مکان‌های زیارتی خدمت کردند.
زندگی مذهبی در پادشاهی میانه بخشی مهم از فرهنگ باقی ماند. خدایان اصلی همچنان شامل رع، اوزیریس و ایزیس بودند. اوزیریس به نماد زندگی پس از مرگ تبدیل شد و پرستش او در این دوره به شدت تقویت شد. باورها به زندگی پس از مرگ پیچیده‌تر و متنوع‌تر شدند و آیین‌های تدفین به توسعه خود ادامه دادند.
ساخت معابد و مجسمه‌ها بخشی مهم از فعالیت مذهبی شده بود، که این تأکید بر افزایش نفوذ کشیشی را تأیید می‌کند. کشیشان نقش مهمی در جامعه ایفا کرده و معابد را مدیریت کرده و آیین‌هایی را به جا می‌آوردند که برکت الهی را برای فراعنه و مردم فراهم می‌کردند.
با پایان دودمان سیزدهم، پادشاهی میانه شروع به افول کرد. ناپایداری سیاسی، درگیری‌های داخلی و حملات خارجی باعث بدتر شدن اوضاع شد. مشکلات مرتبط با نوبیا و تضعیف قدرت مرکزی به غیرمتمرکز شدن و افزایش نفوذ حاکمان محلی منجر شد.
تا سال ۱۶۵۰ قبل از میلاد، پادشاهی میانه به پایان رسید و مصر وارد دوران گذر دوم شد، زمانی که کشور به چندین حکومت کوچک تقسیم شده و با تهدیدات خارجی مواجه شد.
با وجود پایان پادشاهی میانه، دستاوردهای آن تأثیر عمیقی در تاریخ مصر بر جای گذاشت. این دوره بنیان‌های لازم برای توسعه بعدی تمدن مصری را فراهم کرد و میراث فرهنگی آن به تأثیرگذاری بر نسل‌های آینده ادامه داد. هنر، ادبیات و باورهای مذهبی که در این زمان توسعه یافتند، به نسل‌های جدید منتقل و تقویت شدند.
پادشاهی میانه نماد شکوفایی فرهنگی و سیاسی مصر شد و دستاوردهای آن در زمینه معماری، هنر و ادبیات همچنان الهام‌بخش انسان‌ها بوده و توجه تاریخ‌نگاران و گردشگران از سرتاسر دنیا را به خود جلب می‌کند.