تاریخی انcyclopedia
فینلندۍ د ادبي میراث یوې بډای تاریخ لري چې د هیواد ځانګړې کلتور او تاریخ منعکس کوي. د فینلند ادبي اثارو اکثره د طبیعت، تاریخ او ملي هویت سره تړاو لري. د فینلند ادبیاتو ژبه او سټایل د ځایی دودونو او بهرنیو کلتوري اغیزو تر تاثیر لاندې وده کړې، په ځانګړې توګه په هغه وخت کې کله چې فینلند د سویډن او روسیې سترې امپراتورۍ یوه برخه وه. د فینلند ادبیاتو تر ټولو مهمو جوانو کې د هغې د فیني ژبی انعکاس او د خلکو موضوعات، روایات او افسانې کارول شامل دي. د حقیقت، ریښتینولۍ او د محلي کلتور قوي احساس ته وفاداري د ډیرو اثارو په منځ کې ښکاره کیږي.
د فینلند د ادبیاتو له تر ټولو مهمو اثارو څخه «کالیوالا» ده — یوه حماسي شعر چې په ۱۹مې پیړۍ کې ایلیاس لینروټ تهیه کړې. «کالیوالا» د خلکو حماسي شعرونو او سندرو پراختیا ده چې لینروټ یې د فینلند او کاریلیا مختلفو کونجونو څخه راټولې کړې. دا اثر د فینلند ملي بیا ویدنې سمبول او د فینلند کلتوري هویت یوه بنسټیزه برخه ګرځیده.
دا حماسه د نړۍ د خاموش ځواکونو سره د قهرمانانو د مبارزې، جادويي اثارو د لټون او په نړۍ کې د همغږۍ بیا رغونې افسانوي تاریخ بیانوي. دا اثر د زړو افسانو او د فولکلور دودونو څخه بحری دی. «کالیوالا» د فینلند ادبیاتو نه یوازې اثر بلکې په نورو هیوادونو کې هم لویه اغیزه کړې، او د الکساندر پوشکن او جان ر. ر. ټولکین په شان لیکوالانو ته الهام ورکړی. دا ددې اهمیت هم لري چې فیني ژبه د یو مهم ادبي وسیلې په توګه تثبیت ته یې لاره ورکړه.
په ۱۹مې پېړۍ کې، کله چې فینلند د روسیې امپراتورۍ یوه برخه وه، ادبیات د ملي هویت د جوړولو مهم وسیله ګرځیدلې. په دې وخت کې لیکوالانو د فیني ژبي پراخه استعمال پیل کړی، چې تر دې وخته پورې په رسمي سرکرو کې سویډني ژبي خیلی زیاته پوښته شوې وه.
د هغه وخت یو له کلیدي مؤلفینو څخه الکسیس کیوی دی، چې د هغه اثر «اووه وروڼه» (۱۸۷۰) د فیني ژبې په لومړي بشپړ ناول بدل شو. دا ناول د فینلندي کلتور او فولکلور عناصرو سره، د یوه ډله کلیوالو ژوند کیسه بیانوي، چې د دوی د ټولنیزو او شخصي ژوند په مشکلاتو کې سره مخ دي. د قهرمانانو د تصویر له لارې چې د داخلي او خارجي ستونزو سره مبارزه کوي، کیوی د فینلند واقعت او ملي شخصیت روښانه انځور وړاندې کوي. «اووه وروڼه» هم د فینلند ادبیاتو یوه بنسټیزه اثر دی چې د خلکو روح او د هغوی آزادۍ ته د هڅې څرګندوي.
۲۰مه پیړۍ د فینلندي ادبیاتو لپاره د لویو بدلونونو وخت ګرځیدلی. دا هغه وخت و چې د اروپا هیوادونه جګړو، انقلابونو او ټولنیزو بدلونونو سره مخ وو. فینلند چې په ۱۹۱۷ کې خپلواکي ترلاسه کړه، هم له نړۍ سره د خپل نوي ځای موندونکي وه، چې دا په ادبي پروسې کې څرګندیدل.
د ۲۰مې پیړۍ له تر ټولو مشهور فینلندي لیکوالانو څخه فریدریک پالمبرګ دی، چې د هغه آثار د ژوند معنی او د انسان داخلي تضاد په شرایطو کې د اجتماعي او کلتوري کړکیچ په اړه غور کړي. د هغه ناول «توتمونه» (۱۹۳۷) د جمعیت، فردیت او سیاسي مبارزې مسایل څیړني کوي. دا اثر اکثراً د اروپا نوښتګر ادبیاتو غوره اثارو سره پرتله کیږي.
یو بل مهم مؤلف ویاین لوینا و، چې د هغه ناولونه «ګلابي جګړه» (۱۹۵۴) او «دریم څپې» (۱۹۵۷) د فینلند د مدني جګړې په کلونو کې د فینلند سختې مبارزې او د ملت لپاره د دوه جګړې حکومتي خواوو پر بنسټ تیوري کوي. لوینا د تاریخي پیښو جدي او فکر شوی سبک په واسطه مشهور شو، چې د مهمو پیښو مختلف زاویې وړاندې کوي.
په وروستیو لسیزو کې، د فینلند ادبي ژوند کې ښځینه لیکوالانو مهمه رول لوبولی، چې د فردي آزادۍ، برابری او ټولنیز انصاف مسلو سره اړیکې پلټي. د دې کارنامو کیدو کې یوه شخصیت سوفیا اوکسانن ده، چې د هغې آثار د فینلند د نننۍ دردناک مسلو لکه د ختیځ او لویدیځ ترمنځ اړیکو سره او د هجرت او ادغام مسلو باندې بحث کوي. د هغې کتاب «د روح سندره» (۲۰۰۸) چې نړیواله بیسټ سیلر شوه، د یوې ښځې په اړه ده چې د تیري او جبري بیلولو سره مخ وه، او د هغې د تلاشونو په اړه چې د پخوانۍ سوسیالیستي واقعت په شرایطو کې د هغې د ژوند داستان بیانوي.
یو بل روښانه مؤلف لورا لېکت ده، چې د هغې د فینلند د پوست موډرنیستی وړاندې، د ښځو ژوند په اړه لیکي. د هغې آثار اکثر د ښځو د خپل مقام لپاره مبارزې، د سټریوټایپونو او د راشده تصورونو له مخې د فینلند د نننۍ ښځې د رول د تجاوز په اړه تمرکز کوي.
فینلندي ادبیات نړیواله پیژندنه ترلاسه کړې، او د فینلند ډیر لیکوالان د مشهورو ادبي انعامونو څخه مستفید شوي. د تر ټولو مشهور ادبي انعامونو څخه د فینلند د انعام دی، چې کال ته د فیني ژبې په بهترین ناول لیکوال ته ورکول کیږي. دا انعام د فینلند غوره لیکوالان پیژني او د فینلند ادبیاتو بهر ته د خپرولو مرسته کوي.
د نړیوالې ټولنې پیژندنه هم له دې سره ملاتړ شوې، چې د فینلندي مؤلفانو کتابونه لکه سوفیا اوکسانن، نیکي آرا او نور په بې شمیره ژبو باندې ژباړل شوې او د ګڼ شمېر انعامونو مستحق شوي. دا آثار د نړۍ په کچه لوستونکو سره دلچسپي راوړي، چې د فینلندي لیکوالانو د موضوعاتو مسلسلو او د هغوی ادبي شکلونو د عامیت پر ثبوت کوي.
د فینلند ادبیات د ملي کلتور او نړیوال ادبیاتو یوه مهمه برخه ده. د کالیوالا په شان زړې حماسي ادبیاتو څخه تر مدنیت او د ځان آزادۍ پر مسلو پورې د فینلند ادبیات د هیواد ځانګړې تاریخ، کلتور او ټولنیزې بدلونونه منعکس کوي. د ادبي لارو د پراختیا دوام، د نوو شکلونو او موضوعاتو پلټنه، او د فینلندي مؤلفانو نړیواله پیژندنه د فینلند ادبیاتو پر نړۍ کې د اهمیت او ارزښت تصدیق کوي.