تاریخی انcyclopedia
فرانسه د نړۍ د مخکښو کلتوري او ادبي هیوادونو څخه یو دی چې د نړیوالې ادبیاتو پر ودې باندې یې لوی اثر کړی. فرانسوي ادبیات یو شتمن تاریخ لري چې څو پیړۍ یې په ځان کې ګنلي او تر اوسه پورې د کلتوري ورثې یوه مهمه برخه پاتې شوې. دا هغه اثار شاملوي چې کلاسیکه شوې دي، او همدارنګه هغه اثار چې د نړۍ په افکارو، فلسفې او هنر کې یې ژور اثرات لرلي. فرانسوي لیکوالان او شاعرانو هغه اثار رامینځته کړي چې یوازې د ملي کلتور په نه بلکې په نړیواله ادب کې یې هم تاثير درلود. په دې مقاله کې د فرانسوي ادبیاتو مشهور اثار چې په نړیوال کلتور کې یې زمونږ د ازموینې شالید پاته شو، په پام کې نیول شوی دي.
د منځنۍ پېړۍ د فرانسوي ادبیاتو تر ټولو مشهور اثر د "رولاند د سندره" (Chanson de Roland) حماسي شعر دی چې په یولسم او دولسم پیړۍ کې لیکل شوی و. دا شعري کار د فرانسوي شجاع رولند د کارنامو او د سرسبزانو سره د هغه مبارزه ته ځانګړی شوی. دا د شجاعانه کلتور او د شرافیت، وفادارۍ او ځان قرباني کولو نظریاتو انځورگري کوي او یو له ترټولو مشهور اثرونو څخه دی.
بل مهم اثر هغه مهال "د ګلاب رومان" (Le Roman de la Rose) دی چې د گیليوم ډي لوري او جان ډي مین لخوا په دیارلسمه پیړۍ کې لیکل شوی و. دا اثر د شجاعانه رومان او تمثیلی شعر عناصر ترکیبوي، د عشق "باغ" ته د قهرمان د سفر کیسه کوي، چیرې چې هغه مختلف تمثیلونه سره مخ کیږي چې د انساني فضیلتونو او عیوبو سمبولیکت کوي.
د رنسانس په دور کې، فرانسوي ادبیات په چټک پرمختګ کې دي. د دې دور تر ټولو مشهور اثرو سره "ګارګانټووا او پانتګرویل" دی چې د فرانسوا رابل لخوا لیکل شوی. دا ساتیري ليکنه د ګارګانټووا او د هغه زوی پانتګرویل په اړه ده چې له خپل کلتور او د هغه وخت د ټولنی لپاره د خنداوو، فلسفې او نیوکې څخه ډک دی. رابل د غولیو تخلیق کاروي ترڅو د انساني ټولنې مسلې او د ګڼ شمېر ټولنیزو اصولو خنداوۍ ښکاره کړي.
سربیره پردې، په دې وخت کې د شعر په ژانر کې ډیر اثار رامینځته شوي. د رنسانس په دې دور کې یوه مشهوره شاعره پیر ډي رونسار دی، چې د عشق لیرې موضوعګانې لیکلې چې پکې یې د ژوند د ښکلا او زوال ستاینه کړې. د هغه اثرونه د محبت او ښکلا د نازکښت نماد رسوي چې د بشریوتی دور ځانګړتیاوې لري.
د ۱۷مې پیړۍ په دوره کې فرانسوي ادبیات په پرمختګ کې نوې کچه ته رسېږي چې له لمغور کسان لکه موليیر، راسین او کارنل څخه مننه ده. موليیر، چې د فرانسې یوه له تر ټولو مشهورو دراماتورگو څخه دی، د "تارتوف"، "میشان په دربار کې"، "سختی" او نورې لیکنې لیکلې چې پکې د نیوکې او خنداو له مخې د ټولنیزو عیبونو څرگندونه شوې ده. موليیر د خنداو ژانر یو ماهر و او د هغه لوبې تر اوسه پورې په ټولې نړۍ کې ترسره کیږي.
ژان-باتسټ راسین او پیر کارنل د فرانسوي تراژی تمرین بنسټګران شول. راسین د "فیدرا" او "انډرومخا" په څیر تراژیدي لیکلي، چې د کلاسیک فرانسوي تیاتر اساس ګرځي. د هغه کارونه د کردارونو عمیق رواني، اخلاقي تضادات او تراژیکي سرنوشتونه نښه کوي. کارنل بیا د خپلې تراژیدي "سید" له امله شهرت ترلاسه کړ چې د قدیم شجاعانه ادبیاتو او انسانانو د جذباتو او اخلاقي چیلنجونو د ډرامې عناصر لرل.
د ۱۸مې پیړۍ په دوره کې فرانسوي ادبیات د روښانتیا ادوار سره نږدې تړاو لري. د دې وخت یو له تر ټولو مشهور فیلسوفانو او لیکوالانو څخه ولتر و، چې د هغو اثارو لرونکی دی چې د مذهبي زغم، د سیاسي قدرت خنداوۍ او بی انصافی نیوکې کوي. د هغه مشهوره اثار "کاندید" او "فلسفي قاموس" لا هم د زمانې ته اړوند دي.
د دې وخت بل مهم لیکوال جان-ژک روزو و چې د سیاست فلسفې په پرمختګ کې یې لوی تاثیر درلود. د هغه اثر "د عامه تړون په اړه" د دموکراتیک دولت نظریې اساس جوړوي، او د هغه ژوند لیک "اعتراف" د شخصي نثر په ژانر کې مهم و.
د روښانتیا دوره هم د "امیلیا، یا د روزنې په اړه" اثرات راوړو، او د دینی ددرو د مشهورو فلسفي مقالو په څیر د دینی دیډرو او جان لروا لخوا.
د ۱۹مې پیړۍ په دوره کې فرانسوي ادبیات دوه لوی تحرکات، رومانتیزم او حقیقتپالنه تجربه کوي. رومانتیزم، چې د ویكتور هوګو، شایرل بودلر، الفریډ دي میوسې او نورو په څیر لیکوالانو لخوا استازیتوب کیږي، پر خلاصولو، ځواکمنو احساساتو او ټولنیزو محدودیتونو د غلبه کولو په تمرکز کړي دي. د رومانتیزم له مهمو آثارو څخه د ویكتور هوګو "تر فشار" دی چې په کې د ۱۹مې پیړۍ په پاریس کې د ژوند او د هغه دور ټولنیزو مسلو انځور رامینځته شوی دی.
ویكتور هوګو هم د مشهور تراژیدي "ریشلیو" نویسي کوي، او د هغه شعرونه د آزادۍ او عدالت د مبارزې نماد دی. د رومانتیزم بل مهم اثر د بودلر "فرانسې ته د خیالونه" دی.
له بلې خوا، حقیقتپالنه، چې د ستنډال او ګوستاو فلوبر په څیر لیکوالانو لخوا استازیتوب کیږي، د ژوند د ډیرو دقیقو او عیني انځورونو د ترلاسه کولو لپاره هڅه کوي. د فلوبر اثر "مادام بواوري" د حقیقتپالنې نثري نماد ګرځي، په کوم کې چې د یوې هغې د ژوند انځور دی چې له خپل مقدر سره مطمئن نه ده او د زیاتوالي په اړه خوبونه لري.
د شلمې پیړۍ، ادبیاتو کې د شکل او محتوا سره د تجربو دور و، کله چې مدرنیت رامینځته شو، او وروسته وجودیت. مدرنیت په ادبیاتو کې د مارسل پروست په څیر लेखकانو لخوا استازیتوب کیږي، چې د "تېر شوی وخت په لټه کې" مشهور اثر لري. پروست یو عمیق او څو لوي اثر جوړ کړی، کوم چې د حافظه او د وخت ادراک څیړي.
وجودیت، چې د جان-پول سارتري او المبر کامو فلسفې د حرکتي ځواک په توګه راغی، هم د فرانسوي ادبیاتو ته لوی تاثیر درلود. کامو د "طاعون" او "محسوس" په څیر اثار لیکلي چې د ژوند د خنداوۍ، د هدف لټون او د انسان自由یت مسلو ته په کتو کې وي. سارتري د فلسفوي کارونو او د "توشن" په څیر ناولونو لیکوال و، چې د وجودیت ادبیات بنسټ جوړوي.
فرانسوي ادبیات لا هم د نړۍ له تر ټولو مهمو کلتوري پدیدو څخه یوه پاتې شوې ده. د فرانسوي لیکوالانو اثار د ادبي جریانونو، فلسفې او هنر د پراختیا په لور لوی تاثیر درلود. له منځنۍ دورې حماسي تر عصري اثار پورې د فرانسوي لیکوالو ادبیات تل د ټولنی او کلتور پر مهمو بدلونونو انځور کړی. دا شتمن میراث نوي نسلونه لیکوالانو او لوستونکو ته الهام ورکوي، چې د ادبي تخلیق د ژوندۍ لرغونې فورمې ملاتړ کوي.