تاریخی انcyclopedia
کمبوډیا، یوه داسې هېواد دی چې شتمن او پخوانۍ تاریخ لري، چې ډیر ځانګړي تاریخي اسناد یې پریښي دي. دا مواد د سیمې کلتوري، مذهبي او سیاسي پرمختګ پوهیدو لپاره کلید دي. په دې مقاله کې د کمبوډیا مشهور تاریخي اسناد، د دوی ارزښت او د عصري دورې باندې تاثیرات شامل دي.
د پخوانۍ کمبوډیا په اړه د معلوماتو یو له مهمو سرچینو څخه د انګور د کلا خطونه دي. دې متون چې د معبدونو، ستنو او ستلو په دیوالونو باندې حکاکي شوي، د حکامو، مذهبي مراسمو او د خمر امپراتورۍ ټولنیزې جوړښت په اړه معلومات وړاندې کوي. د ټولو مشهور خطونو څخه، د انګور وات او انګور توم په دیوالونو باندې لیکل شوي خطونه د پاچاهانو د فتوحاتو او مذهبي اصلاحاتو په اړه تفصیلات لري.
د پخواني خمر دودیز نشتونه چې په نخل د پاڼو لیکل شوي، مهم اسناد دي چې د طب، ستورپوهنې، ادبیاتو او مذهبي تعلیماتو علم ساتلي. دا کتابونه، چې د «کرنګ» یا «د نخل د پاڼو د تفسیراتو» په نامه مشهور دي، اکثره د بدیایي راهبانو لخوا کارول شوي او د نسلونو تر مینځ د علم انتقال وسیله بلل شوي.
د کمبوډیا پاچاهانو تاریخونه د متونو یوه لړۍ تشکیلوي چې د تاریخ پیښو، پاچاهانو د حکومت او د ګاونډیو هیوادونو سره د ډیپلوماټیکو اړیکو د ثبت لپاره د دربار پر مهال جوړ شوی دی. دا اسناد نه یوازې تاریخي بلکې کلتوري ارزښت هم لري، ځکه چې دا د پخواني خمر ټولنې نړۍ ته کتل او دودونه ښودل کیږي.
زاړه قوانین او فرمانونه، چې د خمر حکامو لخوا خپاره شوي، محققینو ته د حقوقي نظام او د حکومت چلولو اصولو پوهیدو کې مرسته کوي. د دې اسنادو څخه یوه د قوانینو مجموعه، چې د «چاوانګ» په نامه مشهوره ده، کې د ټولنې مختلفو طبقو د حقونو او مسئولیتونو، او همدارنګه د تجارت او کورنۍ اړیکو قواعد تشریح شوي.
د فرانسوي استعمار په دور (1863–1953 کلونه) کې ډیر اسناد جوړ شوي، چې په کې د اداري راپورونو، نقشو او د کلتوري وراثت توضیحات شامل دي. دا مواد د هغې دورې په کمبوډیا کې د سیاسې او اقتصادي وضعیت په اړه قیمتي معلومات وړاندې کوي، او همدارنګه د اروپایي کلتور د دودیزې ټولنې باندې تاثیری سره تړاو لري.
د کمبوډیا په تاریخ کې یو له تر ټولو تراژیکو دورو څخه د سره کمبوډیا دورې (1975–1979 کلونه) دی. د دې دورې آرشیفونه، چې د توول سلانګ زندان کې موندل شوي اسناد شامل دي، د سیاسي ځانګړو، د ولس عام وژنو او د پول پوت رژیم د فعالیت په اړه معلومات لري. دا مواد د بشریت ضد جرمونو تحقیق او د تاریخي انصاف تضمین لپاره خورا مهم دي.
نن ورځ په کمبوډیا کې د تاریخي اسنادو ساتلو لپاره فعاله هڅې روانې دي. د کمبوډیا ملي آرشیف او مختلفې نړیوالې سازمانونه د زړې نشتونو او آثارونو د ډیجیټل کولو، ترمیم او مطالعه کولو په لټه کې دي. د دې نوښتونو له کبله د هېواد کلتوري وراثت د راتلونکو نسلونو لپاره لاسرسی پیدا کوي.
د کمبوډیا تاریخي اسناد نه یوازې د هغې پخوانۍ شتمني ښودلې، بلکې د عصري کلتور او پیژندنې پوهیدو لپاره یوه مهمه وسیله هم دي. د انګور د کلا خطونو نه تر سره کمبوډیا آرشیفونو پورې، دا مواد د دولت د لوړتیاو او ټیټتیاو، د کلتوري تنوع او د آزموینو په مقابله کې د تسلسل څرنګوالی راته وایي. د دې اسنادو ساتنه او مطالعه یو مهمه دنده ده چې د ټولې نړیوالې کلتور لپاره ارزښت لري.