تاریخی انcyclopedia
د سورمو خمرونو دوره د کامبوډیا په تاریخ کې یو له خورا توره او د تراژیدو ډکه دوره ده. له ۱۹۷۵ څخه ۱۹۷۹ پورې، دې رادیکال کمونسټ ډلې د پول پوت په مشري کې یو سخت رژیم چلولی، چې د نسل وژنې او کامبوډیا خلکو لپاره له ستر درد سره مل و. دا دوره یوازې د سیاسي سرکوبونو لخوا نه، بلکې د اجتماعي بدلونونو لخوا هم ځانګړې شوې، چې موخه یې د "مکمل" زراعتی ټولنې جوړول وو. په دې مقاله کې، موږ د سورمو خمرونو د ظهور او سقوط کلیدي پیښې او عواملو ته کتنه کوو.
سورمو خمرونو خپله فعالیته د ۱۹۵۰مې کلنۍ په لسیزه کې د یوې پراخې کمونسټي نظریې برخه په توګه پیل کړه، چې پر اندوچیتا خپره شوې. دوی د ویتنام او نورو سوسیالیستي هیوادونو څخه په زړه پورې ملاتړ ترلاسه کړ، چې دې ته یې اجازه ورکړه چې د یوه مهم سیاسي ځواک په توګه راوړي. کامبوډیا نه یوازې یوه مستعمره وه، بلکې د مختلفو سیاسي ډلو ترمنځ د مبارزې ډګر هم وو. د ۱۹۷۰ کال په ترڅ کې د نورودوم سیانک سره د جنرل لان نول له خوا د واړاندې کولو وروسته، سورمو خمرونو نوې فرصتونه ترلاسه کړل ترڅو خپلې اډې پیاوړې کړي، ځکه چې د ډېر کمبوډیایانو د لان نول حکومت څخه ناخوښ وو.
د ۱۹۷۵ کال اپریل ۱۷ مه، سورمو خمرونو په پنام پن کې داخل شول، د لان نول حکومت واړاوه او خپل قدرت ونیوه. دا پیښه د نوې دورې پیل و، چې په کې رادیکال بدلونونه د عادي حالت په توګه بدل شول. سورمو خمرونو هڅه کوله چې د زراعتی ټولنې جوړولو چې پر ځان بساینه او ټولنیزې ډولکی د اصولو پراساس وي. هغوی د "پاک" ټولنې د جوړولو خپلې نظریې اعلان کړې، چې د طبقاتي توپیرونو او لویدیځ کلتور د اغیزو څخه خالي وي.
د قدرت نیول وروسته، سورمو خمرونو یو سخت سیاست د سرکوب لوبولي. ټول هغه کسان چې د لویدیځ سره ورته والی یا له پوهانو سره تړاو درلود، تعقیب شول. د نازیس نظریه، چې د "نسلي پاکتیا" په مفهوم ولاړه وه، د کامبوډیا خلکو پر وړاندې وکارول شوه. په لنډه موده کې، ملیونو خلکو وژل شول - نه یوازې سیاسي مخالفین بلکې عادي شہریان هم.
په هیواد کې د کار لپاره د سختو کارګو جوړ شوي، چیرې چې خلکو ته د جبري کار لپاره مجبور شول. په دې کارګو کې حالتونه د زړه وړونکي و: د خورا کم خوراک، ناروغۍ او زور د ورځني واقعیت برخه شوه. د اټکلونو له مخې، د نسل وژنې له امله ۱.۷ څخه تر ۲ میلیون کسانو په دې پروسه کې وژل شوي، چې د هغه وخت په کامبوډیا کې تقریباً د نفوس یو ربع جوړوي.
د سورمو خمرونو د نظریې بنسټ د یوه نوي ټولنې جوړولو هڅه وه، چې د زراعتی سوسیالیزم پر اساس وي. د ژوند ټول اړخونه، په شمول تعلیمي، دیني او اقتصادي، د دې نظریې تابع و. د اکثرو خلکو لپاره، په ځانګړي توګه د پوهانو لپاره، تعلیم ممنوع و او ښوونځي بند شوي ول. دین هم د سختو محدودیتونو لاندې تېر شو؛ بوذیزم، چې د کامبوډیایی کلتور یوه مهمه برخه وه، په عملي توګه له منځه تللی و.
سورمو خمرونو د ښارونو د ژوند د بشپړ له منځه وړلو هڅه هم کوله. خلک په زور د ښارونو نه کلي ته انتقال شول، چیرې چې دوی باید په کښتو او زراعت کې کار وکړي. دغه پروسه د دودیزو ټولنیزو جوړښتونو او ارزښتونو بشپړه نشتوالي لامل شوه، چې په ټولنه کې ګډوډي او بې ثباتي رامنځته کړه.
سره له دې چې رژیم سخت سرکوبونه ترسره کړل، په کامبوډیا کې مقاومت موجود وه. د کامبوډیانو او ویتنام له لوري یو شمېر خفی ډلې او مقاومت موجود و. په ۱۹۷۸ کې، ویتنام چې د سورمو خمرونو د توند سیاست په اړه ناخوښ و، پوځي عملیات پیل کړل، او په ۱۹۷۹ کال کې یې کامبوډیا ته ننوتل، د پول پوت رژیم پر واړاوه.
د سورمو خمرونو سقوط د هیواد کې د سولې بیا رامنځته کولو سره سم و نه و. د ویتنام اشغال نوو جنجالونو ته لاره هواره کړه، او سورمو خمرونو د ګڼو کلونو راهیسې د پارتیزاني سازمان په توګه ژوندی پاتې شوې، چې د ویتنام او کامبوډیا د حکومت ځواکونو پر خلاف جګړې کولې.
د سورمو خمرونو دوره په کامبوډیایی ټولنه کې ژور اثر پریښود. د دې دوران نسل وژنه د بشري کړاوونو او له لاسه ورکولو په سلګونه لامل شوه. په هیواد کې تر اوسه د دې پیښو سره تړلي ټپونه پاتې دي، او د دې تېرې وخت اهمیت لا زیات کیږي.
په اوسني وخت کې، کامبوډیا د ترمیم او مصالحې سره مخ دی، او د سورمو خمرونو د دورې تاریخچه لا هم پر اوسنۍ سیاست او ټولنه اثر لري. د سورمو خمرونو پخوانیو رهبرانو باندې د روانو حقوقي پروسې سره، د قربانیانو او د هغوی د کورنیو لپاره د انصاف بدستراسي کې مرسته کیږي.
د سورمو خمرونو دوره یوازې د کامبوډیا په تاریخ کې یوه تراژیدي فصل نه دی، بلکې دا یو درس دی چې څنګه نظریه او واک کولی شي د ټولنې لپاره حیرانونکې پایلې ولري. د دې تاریخ په یاد ولرئ، ترڅو چې دا بیا تکرار نشي او نوې نسلونه پر تېرې تېروتنې زده کړه وکړي. د سولې او انصاف غوښتنه، او همدارنګه د کلتور او پیژندنې د بیا رغونې هڅې د کامبوډیا د خلکو لپاره په اوسنۍ نړۍ کې مهمې دندې پاتې کیږي.