تاریخی انcyclopedia
د کیوبا د خپلواکۍ لپاره مبارزه یوه اوږده او پیچلې پروسه ده چې څو پېړیو ته اړه لري او د هسپانیا د استعماري حاکمیت پر ضد د جګړو او بغاوتونو یوه لړۍ جوړوي. د ۱۹ پېړۍ له پای نه تر ۲۰ پېړۍ پورې دغه دوره د کیوبي ملت د جوړېدو او د آزادی غوښتنې لپاره پریکړه کوونکې وه.
کیوبا د ۱۴۹۲ کال نه هسپانوي مستعمره وه، او په دې وخت کې محلي خلک د ظلم، استثمار او نابرابري سره مخ ول. د بغاوتونو لپاره اصلي اقتصادي عوامل د غلامۍ سوداګري او د کرنې، په ځانګړې توګه د بوره او تنباکو تولید، په اړه انحصار و.
کیوبي خلک، چې له اصلي کیوبيانو، افریقايي غلامانو او هسپانوي مستعمره کوونکو څخه جوړ شوی و، د خپل هویت او د خپلواکۍ غوښتنې شعور پیل کړی. د ملي شعور د کځمېدو ظهور د آزادۍ د مبارزې په لاره کې مهم ګام و. د هسپانوي حکومت پر ضد لومړۍ بغاوتونه د ۱۹ پېړۍ په پیل کې پیل شول، خو په ۱۸۶۸ کال کې لومړۍ پراخه جګړه د خپلواکۍ لپاره پیل شوه.
د لومړۍ کیوبي خپلواکۍ جګړه، چې د لس کلنه جګړه په توګه هم پیژندل کیږي، د ۱۸۶۸ کال په ترڅ کې د کارلوس مانوئل د سیسپیدیس په مشری پیل شوه. د جګړې اصلي علل د کیوبيانو د استعماري فشار څخه د آزادۍ غوښتنه او د غلامۍ ختمول و.
بغاوت د ۱۸۶۸ کال د اکټوبر ۱۰ نېټې په La Demajagua کې د خپلواکۍ د اعلان سره پیل شو. سیسپیدس د مبارزې لپاره غږ وکړ چې د ډېرو کیوبيانو د بغاوت سره د ملګرتیا لپاره الهام ورکړ. مګر دا شخړه اوږده او وینې تویونکي شوه، او که څه هم کیوبيانو ځینې لاسته راوړنې کړې، جګړه په ۱۸۷۸ کال کې د زابالا د لاسلیک سره پای ته ورسېده، چې عارضي د جګړې د عملونو بندول راوست، مګر د خپلواکۍ د مسلې حل نه وو.
د هسپانیا د حکومت پر ضد بغاوتونه روان وو، او په ۱۸۹۵ کال کې د دویمې کیوبي خپلواکۍ جګړې پیل شوی و، چې د خوزه مارت په مشری کې وه. هغه د آزادی لپاره د مبارزې سمبول او د کیوبا په تاریخ کې یوه مهمه څیره شوه. د هغه د خپلواکۍ، ټولنیز عدالت او ملي هویت په اړه نظریات د ډېرو کیوبيانو ته الهام ورکړ.
شخړه د پخوانیو سره پرتله لاكثر سخت شوه. کیوبيانو د هسپانوي پوځ سره د جګړې لپاره پارتيزاني تکتیکونه وکارول. هسپانوي حکومت د وحشتناک تدابیرو سره ځواب ورکړ، چې د اوښتي تخریب او د ملکي خلکو د مرګ لامل شو. په دې شرایطو کې، د کیوبي مهاجرو رول هم یادول مهم دی، چې د خپلواکۍ د مبارزې ملاتړ یې د مالي او وسله په مرسته وکړ.
په ۱۸۹۸ کال کې د هسپانیا او امریکا ترمنځ شخړه، چې د هسپانو-امریکایی جګړې په توګه پیژندل کیږي، د کیوبا د خپلواکۍ لپاره د مبارزې په پایله باندې ستر اغیز وکړ. امریکا، چې د کارابین سیمې کې خپل نفوذ پراخول غواړي، په جګړه کې د کیوبي بغاوتګرو له لوري مداخله وکړه.
د سانټیاګو د جګړې په جولای ۱۸۹۸ کال کې د امریکايي ځواکونو د هسپانوي ځواکونو پر وړاندې د بري وروسته، هسپانوي ځواکونه مجبوره شول چې تسلیم شي. د ۱۸۹۸ کال د اګست ۱۲ نېټه کې د اوربند لاسلیک وشو، او د هسپانیا او امریکا ترمنځ د سولې تړون، چې د پاریس تړون په نامه هم پیژندل کیږي، د ۱۸۹۸ کال د دسمبر ۱۰ نېټه کې لاسلیک شو. کیوبا په رسمي توګه له هسپانوي استعماري حکومت څخه آزاد شو، مګر د امریکایي ساتنې په ترځ کې ول.
کیوبا د ۱۹۰۲ کال د مۍ په ۲۰ نېټه رسمي خپلواکي ترلاسه کړه، مګر د امریکا پر داخلی چارو باندې نفوذ لاهم مهم پاتې و. د پلات تعدیل په ۱۹۰۱ کال کې د امریکا ته د کیوبي چارو کې مداخله کولو اجازه ورکړه، چې د کیوبيانو ترمنځ نارضایتي راپاروه او د هغوی حاکمیت ته خطر واچوه.
سره له دې، د خپلواکۍ تر لاسه کولو وروسته دوره د اقتصادي ودې او کلتوري انکشاف وخت و. کیوبا د خپلواک دولت په توګه پرمختګ پیل کړ، مګر د داخلی سیاست، اقتصادي نابرابري او د امریکا مداخله مسئلې لا هم جدي پاتې شوې.
د کیوبا د خپلواکۍ لپاره مبارزه په کلتور او د خلکو په ذهن کې ژور اثر پریښود. د آزادی د مبارزې اتلان، لکه خوزه مارت، انتوڼیو ماچادو او ګوستاوو ماچادو د ملي هویت سمبول شو. د هغوی د آزادۍ، برابري او عدالت په اړه نظریات تر اوسه پورې د کیوبيانو د الهام سرچینه دي.
کیوبی ادبیات، هنر او موسیقي د دې تاریخي پیښو له امله وده وکړه، د مبارزې روحیه او د آزادۍ غوښتنه څرګندوي. د خپلواکۍ د اتلانو یاد د ملي جشنونو، یادگارونو او ښوونځیو په توګه ژوندی ساتل کېږي.
د کیوبا د خپلواکۍ لپاره مبارزه د دې ټاپو او د لاطینی امریکا په تاریخ کې یوه مهمه پاڼه ده. دغه پروسه نه یوازې د کیوبي هویت په جوړولو کې مرسته وکړه، بلکه د پروسې د پرمختګ په اړه هم اغیزه وه. د کیوبا خپلواکي د آزادۍ او عدالت د مبارزې سمبول شوه، او د دې میراث تر اوسه پورې په کیوبيانو کې ژوندی دی.