تاریخی انcyclopedia
مډاگاسکر یو هیواد دی چې د بډای او متنوع تاریخي میراث سره. د تاریخ د پیښو له پیل نه تر معاصر زمانه پورې، دا ټاپو د متعدد ویاړونکو شخصیتونو کور دی، چې په هیواد کې د سیاست، کلتور او ټولنیزې ژوند کې مهم رول لري. د مډاگاسکر تاریخ د اصلي خلکو او بهرنیو خلکواو د دوی سلطنت کې د نفوذ کولو پورې اړه لري. په دې مقاله کې د څو پیژندل شویو تاریخي شخصیتونو په اړه بحث شوی، چې د ټاپو په تاریخ کې یې نښې پریښې دي.
راجوآناریمامپیه د مډاگاسکر په تاریخ کې یو له ځلانده شخصیتونو څخه وه، چې په XVIII پیړۍ کې یې حکومت کړی. هغې په 1778 کال کې د مډاگاسکر سلطنت ملکه شوه او تر 1810 کال پورې یې حکومت وکړ. راجوآناریمامپیه د خپلې هوښیارۍ او د خپل سلطنت د داخلي واک د قوت ورکولو په خاطر مشهورې وه، او د بهرنیو اړیکو ساتنې کې یې مهمه ونډه درلوده. د دې پادشاهۍ پر مهال مډاگاسکر د فرانسې او بریتانیا سره قوي سیاستي اړیکې لرلې. د هغې حکومت د مډاگاسکري خلکو د ځواک او خپلواکۍ سمبول شو، او همدارنګه د ملي خود آګاهۍ په نښه کې د پیاوړي کیدو لپاره مهم و.
راجو د مډاگاسکر یو له پیژندل شویو رهبرانو او حکامو څخه و، چې د ایمرینه سلطنت جوړولو او پیاوړتیا کې مرسته وکړه. هغه د مبارزې او د بقاء سمبول شو، ځکه چې هغه د نورو محلي قبیلو د مخالفت سره مقاومت وکړ او د خلکو په یوه سياسي ځواک کې یو ځای کړ. د هغه هڅې د مرکزیت او د ایمرینې د ستراتیژیک ارزښت ټینګښت ته لار هواره کړه په مډاگاسکر کې. د راجو تر مشرتابه لاندې ایمرینه سلطنت د خارجي ګواښونو او داخلي شخړو سره سره د ثبات او پرمختګ دورې ته ورسېد.
رانوالونا I (1778–1861) د مډاگاسکر ملکه وه له 1828 نه تر 1861 پورې، چې له تاریخ د هیواد یو له خورا پیژندل شویو او متضاد شخصیتونو څخه وه. د هغې حکومت هم د دکتاتورۍ یوه دوره وه، او هم د سیاسي او کلتوري تحول په دوران کې. رانوالونا I د سلطنت ځواک د پیاوړتیا لپاره د سختو اقداماتو په ترسره کولو باندې مشهوره وه، چې د کاتولیکي مبلغانو پر ضد د سرکوب هڅې شاملې وې، او په جزیر کې د کاتولیک مذهب بندیز. هغې د اروپایي قدرتونو د استعماري غوښتنو سره هم په فعال ډول مبارزه وکړه، چې هغې ته د خلکو په منځ کې شهرت ورکړ. مګر د هغې د حکومت چلند او د مخالفینو پر وړاندې د ظلم خواته رهبري د ګڼو شخړو لامل شوه، چې د هیواد په سیاسي وضعیت باندې جدي اغیزه وکړه.
نارسس تیری یو فرانسوي مبلغه و چې د 19 پیړۍ په مډاگاسکر کې د کاتولیک مذهب د خپرولو کې مهمه ونډه درلوده. د هغه فعالیت د جزیرې په کلتوري او مذهبي زیاتیدونکي نفوذ سره تړاو درلود. هغه د دې سیمې د کاتولیک مذهب خپرولو لپاره د مبارزې سمبول شو، مګر د محلي حکام سره لکه رانوالونا I سره د سختې مقاومت سره هم مخامخ شو، چې په دې پروسه کې یې علم ډولീത لوړه کړه. تیری د کاتولیک مذهب تبلیغ کولو ته ادامه ورکړه او ښوونځي او مبلغانو مرکزونه جوړ کړل، چې بالاخره په راتلونکي کې د هیواد کلتوري او مذهبي پرمختګ باندې اغیز ولګوه.
جان-باتیست لمبر یو فرانسوي اکتشافګر و، چې په 19 پیړۍ کې له لومړنیو اروپایانو څخه و چې په مډاگاسکر کې مهم سفر وکړ. هغه څو لیکنې ولیکل، چې په کې د مډاگاسکر طبیعت، کلتور او خلکو په اړه تفصیلي معلومات وړاندې کړي، چې د اروپاییانو تر منځ د ختیځ افریقا په اړه پوهه پراخه کړه. لمبر د ټاپو په علمي تحقیقاتو کې کلیدي رول درلود، په داسې حال کې چې د هغه سفرونه د مډاگاسکر د اکوسیستم د ساتنې او د ځانګړې نباتاتو او حیواناتو ارزښت ته پاملرنه راجلب کړه، چې دا د نړیوال علمي ټولنې په غنا کې مرسته وکړه.
اندریاناهاری صوفی د مډاگاسکر په تاریخ کې یوه له ځلانده ښځو څخه وه، چې د جزیرې ټولنیز ژوند په پراختیا کې مهمه ونډه درلوده. هغې د مډاگاسکر د ښځو حرکت یو رهبر په توګه پیژندل شوې، او په فرانسوي استعماري حکومت کې د ښځو د حقوقو لپاره په فعاله توګه مبارزه وکړه. صوفی د ښځو لپاره د برابروالی او انصاف لپاره یو فعال ملاتړی وه، او د ښځو په ژوند کې د ښه والي لپاره ګڼ شمیر اصلاحات ترسره کړل. د هغې ونډه د ټولنیز ساحې او د ښځو حقوقو په برخه کې لا هم د پام وړ پاتې شوې ده.
جنرال راوو د 20 پیړۍ په منځ کې د ملی آزادۍ تحریک یو له رهبرانو څخه و، چې د فرانسوي استعماري فشار سره د مبارزې سخت لړۍ یې تېر کړ. هغه د 1940م کالونو کې د مسلح مقاومت رهبري وکړه، چې د 1960 کال په مډاگاسکر کې د خپلواکي ترلاسه کولو کې کلیدي و. سره له دې، چې د محلي قبیلو ملاتړ یې درلود، جنرال راوو د فرانسوي چارواکو لخوا د سختو سرکوبیو سره مخامخ شو، چې دا د هغه بشپړه بریالیتوب ته اجازه ورنکړه، مګر د خلکو د آزادۍ او خپلواکۍ غوښتنې ته لا زیات ځواک ورکړ. د مډاگاسکر د خپلواکۍ د ترلاسه کولو وروسته د هغه میراث د آزادی او ملي حیثیت د مبارزې سمبول و.
کاميلو برتولوتچي د 20مې پېړۍ په منځ کې د مډاگاسکر په هنر او کلتور کې له مشهور شخصیتونو څخه و. هغه یو وتلی لیکوال او شاعری و، او همدا راز د مډاگاسکر کلتوري دودونو او ژبې د ساتنې لپاره مبارزه کوله. برتولوتچي د مډاگاسکر ادب او هنر د خاورې نه بهر د پیاوړتیا په برخه کې کلیدي رول درلود. د هغه آثار او ټولنیز فعالیت د ملي ځان آګاهی او د مدرن مډاگاسکر کلتور پرمختګ کې مرسته وکړه. د هغه ګڼ شمیر آثار د محلي خلکو، طبیعت او د جزیرې تاریخ ته وقف شوې چې د مډاگاسکر کلتور په نړیوالو ادبیاتو کې د پام وړ ځای ورکړی.
رامباتو د مډاگاسکر د فرانسوي استعماري حکمراني پر وړاندې د آزادۍ د تحریک یو مشهور رهبر و. د هغه هڅې او د فرانسوي سلطنت پر ضد فعاله مقاومت د دې ټاپو لپاره د ملي آزادۍ سمبول و. د هغه د رهبری لاندې څو لویې سرکوبونه وشول، چې بالاخره د 1960 کال په مډاگاسکر کې د خپلواکۍ لامل شو. رامباتو د یوه اتل په توګه پیژندل شوی، که څه هم د هغه مبارزه اوږده او سخته وه، او د هغه یادونه تراوسه د مډاگاسکري خلکو په زړو کې ژوند کوي.
هر یو له دې شخصیتونو څخه په مډاگاسکر کې یو مهم اثر پریښود، چې د هیواد د سیاستي او ټولنیزې جوړښت په جوړولو کې مهمه ونډه درلوده. د دغو خلکو تاثیر په معاصر ژوند کې هم محسوس دی، چیرې چې د ځانګړي کلتور پرمختګ ته دوام لري او تاریخي دودونه موجود دي، چې د دوی په کړنو او لاسته راوړنو کې څرګند شوي.