تاریخی انcyclopedia
د مالټې پخوانۍ تاریخ زرګونه کاله نیسي او د ګڼو کلتوري او تاریخي پیښو په وړاندې کولو کې شامل دی چې د دې سمندري جزیرې ځانګړی شخصیت جوړ کړی دی. له لومړیو استوګنو څخه تر لویو تمدنونو پورې، مالټې د دې سیمې په تاریخ کې مهمه برخه اخلي.
د مالټې لومړني اوسیدونکي ممکن شاوخوا 5000 کاله مخکې د مسیحي پخوانیو کیدو یوه برخه پروا کړې وه. دا لومړني خلک چې فاتی میډیان بلل کیږي، ګڼ شمیر میګالیتیکی یادګارونه او جوړونې پرېښودې. د دې څخه تر ټولو مشهور حجار کیم او منیدرا دي، چې د نړۍ تر ټولو زړې آزادې ودانۍ کې شامل دي.
د مالټې میګالیتیکی معبدونه د 3600 څخه تر 2500 کاله مخکې جوړ شوي او د پخوانیو معمارانو ونډه نهېږي. دا معبدونه، لکه تارشن، ګجانجار او کالیپسو، پیچلي جوړښتونه لري او د ډیرو ډبرو مجسمو سره، چې د ټولنې د لوړ کچې سازمان ښکارندوی کوي.
د سوداګرۍ د پراختیا سره، مالټې د سمندري کلتورونو ترمنځ یوه مهمه څنډه شوه. شاوخوا 2000 کاله مخکې، دا جزیره د فینیقیانو تر تاثیر لاندې راغله، چې مالټې د سوداګرۍ په برخه کې وکاروله. فینیقیانو د جزیرې کلتور او ژبې کې لوی تاثیر ولګاوه.
فینیقیان نوې تکنالوژۍ، لکه سمندري سفر او زراعت، راوړل او له ځانه لري د محلي صنعت ته وده ورکړه. د فینیقیانو له خوا جوړ شوی یوه له مهم ښارونو څخه مدینه وه، چې د سوداګرۍ او کلتور مرکز شو. دا تاثیر د رومانو تر راتګ پورې دوام درلود.
د 218 کال په سس مليدفه کې، مالټې د روماني امپراتورۍ برخه شوه. په دې دوره کې، په جزیره کې معمارۍ وده وکړه او نوي ښارونه او جوړونې، لکه تیاترونه، معبدونه او آکوډکونه، جوړ شول.
رومانانو د مالټې په کلتور کې ژور اثر وښود. هغوی ګڼ شمیر د پام وړ ودانۍ جوړې کړې، لکه روماني تیاتر په مدینه کې او آکوډک په رباط کې. په دې دوره کې د مسیحت وده هم ښودل شوې، چې په ځانګړې توګه د جزیرې مذهبي چوکاټ بدلون وکړ.
د پنځمې پیړۍ په وروستیو کې د لویدیځه روماني امپراتورۍ د سقوط وروسته، مالټې د بیزانټې کنټرول لاندې راغله. بیزانټینانو د جزیرې کلتوري او مذهبي دودونه پرېښودل. مګر په اوومې پیړۍ کې، مالټې د عربانو لاندې شوه، چې د ژبې، کلتور او زراعت کې بشپړ بدلونونه رامنځته کړل.
عربي دوره، چې د 1090 کاله پورې غځیدلې، د مالټې د زراعت پر پراختیا باندې مهمه وه. عربانو نوي کلتورونه، لکه وريجې، بوره او مرکبات، معرفي کړل چې د جزیرې اقتصاد باندې یې اغیزه ولګوله. نوي ښارونه هم د جوړیدو په حال کې و، لکه سلیما.
په 1090 کاله کې، مالټې د نورمنانو له خوا فتح شوه، چې د جزیرې په تاریخ کې یوه نوي مرحله پیل شوه. نورمنان عیسویت راوړ چې اسلام یې د حاکم دین په توګه بدل کړ.
د نورمنانو سلطنت د مالټې عیسویت تقویه کړه، او په 12 مې پیړۍ کې جزیره د عیسوي نړۍ برخه شوه. دا وخت هم د نوو کلیساو او رهبانیتونو په جوړولو سره یاد شو، لکه د والې ټاټوبي د شغالیانو سینود.
د مالټې پخوانۍ تاریخ مختلف کلتوري تاثیرات او پیښې لري چې دا جزیره په سمندر کې ځانګړې کوي. د فینیقی، رومي او عربي دورو نه د نورمن فتح پورې، مالټې د مختلفو تمدنونو او کلتورونو د تیریدو ځای و. دې تاریخ د مالټې هویت جوړ کړی او یوه میراث یې پریښود چې تر اوسه هم دوام لري.