تاریخی انcyclopedia
د اباضیو دولت — دا د اسلامي نړۍ یو ځانګړی پدید دی، چې په ۷مه پېړۍ کې رامنځ ته شوی او تر اوسه پورې شتون لري. اباضیان د اسلام د درې عمده څانګو څخه یوه نمایندګي کوي، چې سنیزم او شییزم سره دي. دا روحیه د خپلواکو مذهبي زده کړو، کلتوري رواجو او سیاسي سیستم سره بېل ګوري. په دې مقالې کې، موږ د اباضیو دولت تاریخ، کلتور او عصري حالت ته کتنه کوو.
اباضیان د ابتدایی اسلامي غورځنګونو ته ځي او د مختلف سیاسي او مذهبي غورځنګونو ترمنځ د شخړو په تناظر کې رامنځته شوي. انعام اباض ابن سالم څخه د دوی نوم اخیستل شوی، چې د زده کړو په جوړولو کې یې مهمه ونډه درلوده. اباضیان د سنیانو او شیعیانو ترمنځ د سیاسي اختلافاتو په ځواب کې راښکاره شوي، چې د اسلام د یوه معتدل او معقول انحراف جوړولو هڅه کوي.
په ۷مه پېړۍ کې، اباضیان د خپلې پراختیا پیل وکړ، او د دوی دولتي تشکیلونه د عمان، تونس او د شمالي افریقا په نورو برخو کې رامنځته شول. په عمان کې، اباضیان یوه قوي دولت رامنځته کړ، چې د دوی مذهبي او سیاسي ژوند مرکز و. دلته یوه ځانګړې د حکومت تګلاره رامنځته شوه چې د توافق او ټاکنې اصولو په بنسټ ولاړه وه. په دې توګه، د اباضیو ټولنه وکړای شول چې د شخړو څخه ځان وساتي او یوه ثابته د واک سیستم رامنځته کړي.
اباضي دولتونه له نورو اسلامي دولتونو څخه په حکومتونو کې د سیسټم له مخې بېل دي. د سنیانو د مطلقه واکدارۍ او شیعیانو د تئوکراسۍ پر ځای، اباضیان یو سیسټم رامنځته کوي چې د شورا — د ګډ بحث او فیصلو کولو اصولو په بنسټ ولاړې ده. دا د دوی ټولنې ته اجازه ورکوي چې د داخلي او خارجي چلنجونو سره په مؤثره توګه مبارزه وکړي.
د دولت مشر، امام دی، چې د ټولنې له غوره استازو څخه ټاکل کیږي. امام روحاني او سیاسي واکونه لري، مګر د هغه واک د ټولنې د نورو غړو په نظر محدود دی. دا د چک او توازن سیستم رامنځته کوي چې د واک د یوه په لاس کې د تمرکز مخه نیسي.
اباضیان د هغو ډیرو رواجو او عاداتو ساتنه کړې چې د څو پیړیو په ترڅ کې رامنځته شوي. د دوی کلتور په اسلامي ارزښتونو کې ننوځي، مګر د ځايي خلکو لپاره ځانګړې ځانګړتیاوې هم لري. اباضیان په علم، ادب او هنر کې فعاله پراختیا کوي.
مذهبي مراسم، لکه د جمعې لمانځه او د مذهبي جشنونو لمانځل، د ټولنې په ژوند کې مهم ځای لري. د دوی کلتور ترټولو مهمه برخه د یو علمي ټولنې رامنځته کول دي، چې د انتقادي فکر او تحلیل توانايي لري. په اباضیو ټولنه کې تعلیم ته ځانګړې پاملرنه کیږي، او تر دې وړاندې د څو ښوونځیو او د مدرسو پرانستلو لپاره د پیړیو په اوږدو کې هیلې شته.
اباضي ادبیات هم د لوړې کچې او تنوع له مخې بېل دي. شاعران او لیکوالان خپلې جذبې او احساسات په عربي ژبه څرګندوي. په دوی هنري کارونو کې د عدل، اخلاق او رواجو وفادارۍ موضوعات اکثراً راپورته کیږي. مذهبي ادبیات په اباضي کلتور کې یو ځانګړی ځای لري او د دین او اخلاق په اړه د پوهې سرچینه بلل کیږي.
نن ورځ اباضیان د مسلمانانو په منځ کې یوه مهمه اقلیت تشکیلوي، چې عمدتاً په عمان، تونس او ځینې نورو سیمو کې متمرکز دي. په عمان کې، اباضي دولت لاهم شتون لري او پراختیا مومي، خپلې رواجات او ژوند ساتي. عمان نورو عربو هېوادونو لپاره یو مثال جوړ شوی، چې څنګه کولای شي کلتوري میراث وساتي او په یوه وخت کې اقتصاد او ټولنه پیاوړې کړي.
د عصري چلنجونو سره سره، اباضیان خپلې مذهبي اصولو او زده کړو ته دوام ورکوي. په وروستیو څو لسیزو کې دوی په نړیواله سطحه خپلې موخې پیاوړې کړې، چې په منځنۍ مذهبي ډیالوګ کې فعال ګډون کوي او د جدي مسایلو له جملې څخه د تروریزم، شخړو او ټولنیزو مشکلاتو بحث کوي.
د اباضیو دولت په اسلامي نړۍ کې یوه ځانګړې پدید ده، چې په اوږدو کې د پېړیو لپاره یې خپل هویت او کلتور ساتلی دی. د دوی د مدیریت لارښوونه، چې د توافق او رواجو درناوي پر اصولو ولاړه ده، د نورو ټولنو لپاره یوه مثال ګرځي. سره له دې چې اباضی دولت له چلنجونو سره مخ دی، لاهم د معاصر سیاست او کلتور په ډګر کې یو مهم لوبغاړی پاتې دی.