تاریخی انcyclopedia
نوې پاناما د شمالي او جنوبي امریکا په چق کې واقع هېواد دی، چې د خپلې ستراتیژيکې موقعیت او بډای کلتوري ارث لپاره پیژندل کېږي. په بیل کلونو کې پاناما فعاله وده، اقتصادي لاسته راوړنې او ټولنیزې بدلونونه ښیي، چې د تېر وخت پېښو سره مقابله کوي.
په 1999 کال کې د پاناما کانال کنټرول انتقال څخه وروسته، هېواد یوې نوې اقتصادي پرمختګ مرحلې ته داخل شو. پاناما کانال چې د نړیوالې سوداګرۍ لپاره یو کلیدي لاره ده، د هېواد لپاره لا هم مهم عاید سرچینه پاتې کیږي. حکومت د زیربنا د ښه کولو او د کانال د ظرفیت زیاتولو لپاره فعاله هڅې کوي، چې دا د اقتصادي ودې سبب کیږي.
د نړیوال بانک له مخې، د پاناما اقتصاد مستحکم وده ښیي، چې د لاتین امریکا د ډېری هیوادونو د ودې چټکتیا ته له مخې مخکښ دی. د اقتصاد مهمې سکتورونه عبارت دي له:
پاناما هم د آزادې اقتصادي زونونو په ترڅ کې یوه مهمه مالي مرکز ګرځي، لکه کولون د آزادې سوداګرۍ زون، چېرته چې د بهرنیو پانګوالانو لپاره ترغیبي چمتو شوي.
نوې پاناما یوه ولایتي جمهوریت دی. رییس د پنځه کلنې مودې لپاره ټاکل کیږي او د هېواد په اداره کې د پراخو صلاحیتونو خاوالی لري. د پاناما سیاسي نظام د دموکراسۍ او څو ګوندیزتوب پر اصولو ولاړ دی، چې دې ته د خپلو وګړو اجازه ورکوي چې په انتخاباتو او حکومت جوړونه کې برخه واخلي.
خو، د دموکراتیکو لاسته راوړنو سره سره، پاناما د ښېرازی او د بشري حقونو سرغړونو سره مخامخ شوې. چارواکي د فساد سره د مبارزې لپاره اقدامات کوي، چې د انتی فساد ادارو جوړول او د قضايي نظام اصلاح شامل دي.
له اقتصادي ودې سره سره، پاناما د څو ټولنیزو ستونزو سره مخامخ ده. د دې یوه مهمه ستونزه د عایداتو عدم توازن دی. د شتمنو او بیوزلو تر منځ فاصله لا پسې د زیاتېدو په حال کې ده، په ځانګړي توګه په ښاري او کلیوالي سیمو کې. ټولنیزې خوځښتونه او غیر دولتي سازمانونه د اوچاړپېژندنې پښو کې د ژوند شرایطو په ښه کولو کې فعال دي.
د کیفیت لرونکي زده کړو او روغتیا پربنسټ ستونزې هم لا هم موجودې دي. که څه هم حکومت په دې ډګرونو کې اصلاحات کوي، د خدماتو کیفیت ښه کولو لپاره لا هم اضافي پانګوونې او پروګرامونه اړین دي.
د پاناما کلتوري ژوند متنوع او(layer) ده. هېواد د خپل څو ملیتي نفوس فخر کوي، چې د هسپانويانو، اصیلي خلکو او افریقاییانو تشکیل شوې، چې د کلتوري ارث د غني کولو لامل ګرځي. پاناما د خپلو کارنیوال قدمونو، موسیقۍ او رقص په برخه کې مشهوره ده، په شمول سالسا او ریګیټون.
تعلیم او هنر په هېواد کې مهم رول لري. په پاناما کې مختلف کلتوري مؤسسې موجودې دي، لکه تیاترونه، هنري ګالري او موزیمونه، چې د محلي هنر پرمختګ ته زمینه سازي کوي. معاصر پانامایي هنرمندان او موسیقاران نړیوالو نندارتونونو او فستیوالونو کې فعاله برخه اخلي.
د اقتصادي ودي سره سره، پاناما د محیطی چیلنجونو سره مخامخ ده. ځنګلونه پرې کول، د سینو ککړتیا او د اقلیم بدلون د هېواد طبیعي نظام ته منفي اغیزې لري. حکومت او غیر دولتي سازمانونه د چاپیریال د ساتنې لپاره اقدامات کوي، په شمول د ځنګلونو رغاونې او د بیوډیورسي د ساتنې پروګرامونه.
پاناما د نایاب طبیعي سسټمونو کور دی، په شمول د تروپیکي ځنګلونو او ګوادیری ریفونو. دا طبیعي سرچینې نه یوازې د محیطی لپاره مهمې دي، بلکې د نړۍ له ګوټ ګوټ څخه سیلانیان هم راجلبوي، چې د دوی د ساتنې موضوع خورا مهمه ده.
پاناما په فعاله توګه خپلې بین المللی اړیکې وده ورکوي، د نورو هیوادونو سره د همکارۍ د پیاوړتیا هدف لري. دا د څو بین المللی سازمانونو غړي چې د امریکايي هېوادونو سازمان (OAS) او مرکزی امریکایی انضمام سیسټم (SICA) شامل دي.
پاناما هم له امریکا سره اړیکې وده ورکوي، چې لا هم په سوداګرۍ او امنیت په برخه کې مهم ملګری دی. سربیره پردې، هېواد د موادو ضد او تنظیمي جرمونو سره د مبارزې په نړیوالو نوښتونو کې فعاله برخه اخلي.
نوې پاناما یوه هېواد دی چې د پرمختګ او ګلزارۍ په لاره دی. د دې سره سره چې دا له چیلنجونو سره مخامخ ده، په شمول د ټولنیز عدم توازن او محیطی ستونزې، پاناما مستحکم وده ښیي او د خپلو وګړو د ژوند کیفیت د ښه کولو اراده لري. د اقتصادي پرمختګ، کلتوري تنوع او فعاله بین المللی سیاست سره، پاناما د نړیوالې صحنې یوه مهمه لوبغاړی ده.