تاریخی انcyclopedia
د پاناما کانال، د شلمې پېړۍ یوه له لویو انجینرۍ لاسته راوړنو څخه، د نړیوالو تجارت لپاره یوه مهمه وریدنې ده چې د ارام سمندر او اتلانتیک سمندر تړاو لري. د کانال جوړول نه یوازي د سیمه ییزې اقتصاد بدله کړې، بلکې د نړۍ جغرافیایي سیاسي نقشه باندې ژور اغیزه کړې ده.
د دوو سمندرونو د وصل کولو کانال جوړولو نظریه د استعماري دورې ته راستنه ده. هسپانویانو او نورو اروپایانو د اروپا او آسیا ترمینځ د تګ وخت مخکښ کولو لارې لټوولې، خو د پروژې په اړه ریښتینې هڅې یوازې په نولسمه پېړۍ کې پیل شوې. د کانال جوړولو لومړۍ هڅه په 1880مو کلونو کې د فرناندو د ال میسین تر مشرۍ لاندې فرانسویانو لخوا ترسره شوه، مګر پروژه ناکامه شوه.
فرناندو د ال میسین، د فرانسې انجینر، د کانال جوړولو نظریې څخه الهام اخيستی و او په 1881 کې یې جوړول پیل کړل. مګر هغه د ګڼ شمیر خنډونو له مینځه وړلو کې پاتې راغی، چې عبارت دي له:
تر 1889 پورې پروژه بند شوه، او فرانسوي کمپنۍ د پورونو او ناتمامو کارونو سره ورکېده.
په شلمه پېړۍ کې د کانال په اړه د دلچسپۍ بیا رامنځته شوه. په 1902 کې متحده ایالاتو، چې د کانال جوړولو پرېکړه وکړه، د کولمبیا سره خبرې پیل کړې، کومه چې هغه مهال پاناما کنترول کړه. مګر د کولمبیا پارلمان د تړون رد کړه، چې دا په واشنګټن کې نا امیدي رامنځته کړه.
له همدې امله متحده ایالاتو د کولمبیا څخه د پاناما د جلا کیدو ملاتړه وکړه. د 1903 کال د نوامبر په 3 نیټه، پاناما خپلواکي اعلان کړه، او ډیر ژر وروسته متحده ایالاتو د نوې پانامایي حکومت سره د های-بونان-وریل تړون لاسلیک کړ، چې دوی ته د کانال زون کنترول په لاس ورکړ.
د پاناما کانال جوړول په 1904 کال کې پیل شوه. انجینران او کارګران د بیلابیلو ستونزو سره مخامخ شول، چې عبارت دي له:
د اوبو کچې د تنظیم لپاره جوړ شوی باغ سیستم د انجینرۍ تر ټولو پیچلي دندې څخه و. د کانال لپاره اصلی انجینر جان ف. سټیفن و، چې دا یې د کار سمونونه ترتیب کړل ترڅو د ناروغیو خطر کم کړي، او د کارګرو د روغتیا کنټرول لپاره مودرن طریق وروستی کړ.
سره له دې چې ډیرې هڅې وشوې، د کانال جوړول له لویو چیلنجونو سره مخامخ شول. مګر د امریکایي انجینرانو، لکه جیو. و. ګوتفری او هنري ل. ایډي، هڅو او نوو ټیکنالوژیو د پلي کولو له لارې، تر 1914 کاله پورې د کانال جوړول پای ته ورسیدل.
کانال د 1914 کال د اګست په 15 نیټه پرانیستل شو، او د دې پرانیستل د نړۍ لپاره یوه جشن شوه. دا د متحده ایالاتو د ختیځ او لویدیځ سمندري ساحو ترمینځ لاره لنډه کړې، نړیوال تجارتي لارې بدله کړې.
د پاناما کانال جوړول نه یوازي د پاناما اقتصاد ته یو قوي وده ورکړه، بلکې د نړۍ جغرافیایي سیاسي نقشه هم بدل کړه. متحده ایالاتو د یوې مهمې او آبی لارې ستراتیژیک کنترول ترلاسه کړ، چې دوی ته په سیمه کې د خپل نفوذ د پیاوړي کولو امکان ورکړ.
کانال د امریکایي بهرني سیاست او نظامي ستراتیژۍ لپاره یوه مهمه فکوره شوه. دا د تجارت او نظامي عملیاتي لپاره نوې لارې پرانیستلې، چې د شلمې پیړۍ په اوږدو کې د نړیوالو سیاستونو په بدلون کې اغیزه وکړه.
په 1999 کې د کانال د پاناما ته د سپارلو وروسته، هیواد نوو ننګونو سره مخ شو، چې د زیربنا ساتنه او تجارتي عملیاتو مدیریت شامل و. پاناما د کانال ستراتیژیکو ګټو کارولو سره خپل اقتصاد پیاوړی کوي.
نن ورځ، د پاناما کانال د هیواد لپاره یوه مهمه اقتصادي او کلتوري سمبول پاتې دی، او د نړیوال میراث یو ځاي دی.
د پاناما کانال جوړول د زغم او هدف لاسته راوړنې یوه کیسه ده. دا انجینرۍ معجزه نه یوازي د نړۍ د تجارتي لارو نقشه بدله کړې، بلکې د نړیوالو اړیکو باندې اوس هم اغیزه کوي. د کانال تاریخ د دې یادونې په توګه پاتې ده چې څنګه د انسان هڅې خنډونه ماتوي او زموږ شاوخوا نړۍ بدلوي.