تاریخی انcyclopedia
د رواندا پخوانۍ تاریخ مختلف اړخونه لري، د لومړي انسانانو د را اوښتو څخه نیولې تر لومړیو حکومتونو د جوړیدو پورې. دا دور هغه بنسټونه جوړوي چې د قومونو او کلتوري توپیرونو لپاره چې په هېواد کې د وروسته پرمختګ باندې لوړ تاثیر لري. رواندا، د خپلو ځانګړو طبیعی سرچینو او جغرافیایی موقعیت سره، په ختیځ افریقا کې د کلتور او سوداګرۍ لپاره مهم مرکز شو.
د رواندا په سیمه کې د انساني فعالیت لومړني نښې د پخواني دورې پورې اړه لري، کله چې دلته شکاري او راټولونکي اوسیدل. شاوخوا ۱۰۰۰ کاله مخکې له زېږيدو، د رواندا په سیمه کې د بانتو ژبو خبرې کونکي قومونه استوګن شول، چې نوي ټیکنالوجۍ لکه د فلزاتو کارول او کرنه یې د ځان سره راوړې. دا ټولنې کوچنۍ کلي جوړول او د کرنې پرمختګ پیل کړ، چې دوی ته د یو ځای د پاتې کیدو اجازه ورکوله.
په ۱۵مې پیړۍ کې د رواندا په سیمه کې د مرکزي واک جوړول او د سلطنت رامینځته کول پیل شول. په دې وخت کې قبائل، چې مخکې یې جلا ژوند کاوه، د یو پاچا په واک کې یو ځای شول، چې د هېواد مشر او لوړ قاضی شو. د رواندا سلطنت پراخې سیمې نیولې وې او د مختلفو قومونو د کنټرول لاندې وو، چې په کې هوتو او توسي شامل وو.
د پخواني واک یوه ځانګړتیا د پاچا او د هغه نږدې چاپیریال په لاس کې متمرکزه وه. دا د پخوا د حمايت سیسټم پیاوړی کړ، چیرته چې پاچا د محلي مشرانوفدلوالي ساتلے، چې دوی یې خپلې تابعین کړل. دې ډول واک جوړښت سلطنت ته اجازه ورکړه چې په بریالیتوب سره وده وکړي او خپل نفوذ په سیمه کې زیات کړي.
د رواندا ټولنه په پخوانیو وختونو کې د طبقاتو په سیستم کې تنظیم شوې وه. په لوړو کچو کې توسي وو، چې په دودیز ډول یې د هېواد مشري کوله. په همدې وخت کې هوتو، چې د نفوس لوی برخه تشکیلوي، یو ټیټ طبقه ګڼل کیده، چې اکثره د کرنې سره مشغوله وه. دا تقسیم یوازې ټولنیز نه، بلکې اقتصادي هم و: توسي د پولیو او مواشي کنټرول درلود، پداسې حال کې چې هوتو د ځمکې کښت کولو سره مشغوله وه.
د پخواني رواندا اقتصاد د کرنې او څارویو پر بنسټ و. کرنه د سورګوم، ذرت او بانانو لکه کښتونو په شمول وه، چې د خوراکي امنیت لپاره لازمې وې. د څارویو پالل هم په ټولنه کې مهم رول درلود، ځکه چې سترې غواوې د حیثیت او شتمنۍ نښه ګڼل کیدې. دا دواړه برخې د سلطنت د سوکالۍ لپاره اړین بنسټ جوړوي.
رواندا د سوداګرۍ د لارې په تلاق کې موقعیت درلود، چې ختیځ او مرکزي افریقا ته نښلوي. دې سوداګرۍ ته د ګاونډیو سیمو سره د ارتباط پیدا کولو کې مرسته وکړه. محلي توکي لکه مواشي، قهوه او کرنیزې محصولات د فلز، پارچه او نورو سرچینو لپاره تبادله کیدل، چې د کلتوري تبادلې لامل شو. د ګاونډیو قومونو او سیمو سره سوداګرۍ رواندا ته اجازه ورکړه چې په پراخو اقتصادي او کلتوري شبکو کې ادغام شي.
د رواندا لپاره ترټولو مهم سوداګرۍ شریکان د اوګانډا او بوریندي سلطنتونه وو، همدارنګه د تانگانیکا جهيل په اوږدو کې هېوادونه. دې اړیکو نه یوازې اقتصادي پرمختګ ته لاره هواره کړه، بلکې د نظریاتو، ټیکنالوجیو او کلتوري دودونو خپرېدو کې هم مرسته وکړه.
د ۱۹مې پیړۍ په پای کې استعماري ځواکونه د رواندا په لور پام واړاوه. په لومړي سر کې، رواندا د جرمني تر کنټرول لاندې راغله، او بیا، د لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته، بلجیم ته وسپارل شوه. استعماري واک د موجوده ټولنیزو او قومي توپیرونو څخه ګټه پورته کړه، چې فاصلې یې د هوتو او توسي ترمنځ په زیاتیدونکي کچه لاپسې زیاته کړه. بلجیمي چارواکو د "تقسیم او حکومت" سیاست پلی کړ، چې توسي ته تفوق ورکړ، چې دا یوازې فشار زیات کړ.
د استعماري واک په پایله کې په ټولنیز جوړښت او د هېواد سیاست کې مهمې بدلونونه راغلل. بلجیمي چارواکو د قومیت په اساس د پېژندنې سیستم معرفي کړ، چې د هوتو او توسي ترمنځ توپیرونو ته قانوني بڼه ورکړه. دې کار د راتلونکي شخړو لپاره بنسټ پریښود، چې د ۲۰مې پیړۍ په اوږدو کې رواندا ته لاړ.
د رواندا پخوانۍ تاریخ د هغې د اوسني حالت د پوهیدو لپاره مهم بنسټ دی. په دې دوره کې د پیچلو ټولنیزو او قومي جوړښتونو د زیاتوالي له امله په راتلونکي کې ډیری شخړې را منځته شوې. د دې تاریخي ریشو پوهیدل مرسته کوي چې پوه شو چې د معاصر ټولنې کې د یو ځای کیدو او بیا راګرځیدو کار څومره مهم دی. د رواندا پخوانۍ تاریخ مطالعه کول موږ ته ددې هېواد د تیریدو لارو او هغو ننګونو باندې نور پوهیدنه وړاندې کوي، چې نن ورځ ورسره مخامخ دی.